Britaniyada o‘limga yordam berish qonuni qabul qilindi: dunyodagi tajriba

Buyuk Britaniyada hayotining oxirgi bosqichiga yetib kelgan bemorlarga o‘z hayotini tinch va azobsiz tugatish huquqini berish masalasi bir necha yillardan beri muhokama qilib kelinmoqda. 2024 yilning 20 iyun kuni mazkur masalada ilk jiddiy qadam tashlandi: Jamoalar palatasi “o‘lim yoqasidagi bemorlar” to‘g‘risidagi qonun loyihasini ko‘pchilik ovoz bilan qabul qildi (314 — qo‘llab-quvvatlovchi, 291 — qarshi). Bu tarixiy qadam deb baholanmoqda, chunki avvalgi muhokamalarda bunday tashabbus rad etilgan edi.

Yangi qonun loyihasi Angliya va Uels hududida 6 oy yoki undan kam vaqt umri qolgan, aqli raso, o‘lim yoqasidagi bemorlarga tibbiy yordam orqali hayotni yakunlash huquqini beradi. Bu jarayonni amalga oshirish uchun bemor maxsus komissiya — shifokor, ijtimoiy xodim, huquqshunos va psixiatrning aniq ruxsatini olishi shart. Bemorga o‘limga sabab bo‘ladigan dorilar beriladi va ularni qabul qilishni bemorning o‘zi mustaqil amalga oshiradi.

E’tiborli jihati shundaki, ushbu huquq evtanaziyadan farq qiladi. Evtanaziyada shifokor yoki boshqa mutaxassis bemor so‘roviga ko‘ra ineksiya orqali hayotga nuqta qo‘yadi. Yangi loyihada esa bemor barcha ruxsatlar va sinovlardan o‘tib, mustaqil ravishda dorini qabul qiladi. Bu nafaqat bemor huquqlarini kengaytirish, balki hayotni o‘ziga xos tarzda tugatishga insoniylik yo‘lini ochish demakdir.

Ayni vaqtda amal qilayotgan qonunlarga ko‘ra, o‘lim to‘shagida yotgan bemorga “yordam bergan” shaxs 14 yilgacha qamoq jazosi bilan jazolanishi mumkin edi. Yangi qonun ushbu tajribaga chek qo‘yadi va shu bilan birga o‘qishda nuqsoni bor, autizm yoki psixik muammolari bo‘lgan shaxslar manfaatini himoya qilish uchun mustaqil advokatlar va maxsus maslahat kengashini tashkil etishni nazarda tutadi.

Qonun loyihasi hozir Lordlar palatasida ko‘rib chiqiladi, biroq odatda yuqori palata Qonunchilik palatasida qabul qilingan qonunlarni to‘xtatmaydi. Shu sababdan, Britaniyada shunday muhim o‘zgarish yaqin orada amalga oshishi ehtimoli katta.

Bu tashabbus Shimoliy Irlandiya va Shotlandiyada hozircha amal qilmaydi — ularda alohida ovoz berish kutilmoqda.

Dunyo tajribasi

O‘limga yordamlashish, yoki “shifokor yordamida o‘lish” huquqi dunyoning bir qancha rivojlangan davlatlarida qonuniylashtirilgan. 1942 yilda Shveysariya bu amaliyotni ilk qonuniylashtirgan davlat bo‘ldi. Yevropa mamlakatlari orasida Niderlandiya, Belgiya, Luksemburg, Ispaniya, Portugaliya va Avstriyada ham “o‘limga yordam berish” qonuniy hisoblanadi. AQSHda bu amaliyot 10 ta shtatda qonuniy bo‘lsa, Avstraliyada 2022 yildan beri barcha shtatlarda amal qiladi. Kolumbiya, Ekvador va Men oroli ham shu kabi qonunlar qabul qilgan.

Ayni paytda dunyo bo‘ylab 300 millionga yaqin odam ushbu imkoniyatdan foydalanish huquqiga ega. Bunday qonunlarning qabul qilinishi — inson qadr-qimmati, huquqlari va qiyin hayotiy tanlov oldidagi erkinligiga oid jiddiy islohotdir.

Britaniyadagi yangi qonun hayotining oxiriga yetib kelgan bemorlarga bir zumlik orom va tanlov huquqini berishi mumkin. Tibbiyot, huquq va jamiyat uchun katta mas’uliyat yuklagan ushbu yangi qonunning amaliyotda qanday ishlashini esa yaqin vaqtlar ko‘rsatadi. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!