Кўпчилик фирибгарларга ишониб қолган одамларни содда ёки ишонувчан деб ҳисоблайди. Лекин бу мутлақо нотўғри хулоса. Аслида, фирибгарлар инсон психологиясини жуда чуқур ўрганган бўлади ва ҳис-туйғулар орқали ҳаракат қилишни яхши билади. Улар мантиққа эмас, мияда автоматик ишлайдиган реакцияларга зарба беради.
Муаммо шундаки, ҳар бир инсонда маълум “ҳиссий илгаклар” мавжуд. Улар болаликда шаклланади, тарбия, муҳит ва ҳаётий тажриба таъсирида нейрон алоқаларга айланади. Фирибгарлар айнан шу нуқталарни аниқ топиб, босим ўтказади.
Қўрқитиш орқали бошқариш
Энг кўп ишлатиладиган усул — таҳдид. “Ҳозир пул ўтказмасангиз, сизга иш очилади”, “ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларига хабар берамиз” каби иборалар мияни стресс ҳолатига туширади. Бу пайтда инсон болаликдаги ҳолатга қайтгандай бўлади: жазодан қочиш учун тезкор итоат қилиш механизми ишга тушади. Катта бўлган одам ҳам шу автоматик дастурга бўйсунади.
Салбий оқибатлар қўрқуви
Мия хавфни кўрганда “омон қолиш режими”ни ёқади. Катта қарз, суд, қамоқ ёки бутун ҳаётга таъсир қилувчи муаммо ҳақида гап кетганда, инсон мантиқни эмас, қутқариш вариантини қидиради. Шу пайтда “яхши ниятли ёрдамчилар” пайдо бўлиб, пул эвазига муаммони ҳал қилиб беришни таклиф қилади. Мия эса: “Ҳозир бер, кейин тинч яшайсан”, деб ишонтириб қўяди.
Ваколатли оҳанг таъсири
Агар кимдир расмий, қатъий ва ишончли овозда гапирса, мия уни обрўли шахс деб қабул қилади. Болалигида босим, бақириқ ва буйруқ билан тарбияланган одамларда бу таъсир янада кучли бўлади. Уларга “шундай қилиш керак” дейишса, қаршилик қилиш қийинлашади.
Ўзига хослик иллюзияси
“Сиз махсус танландингиз”, “бундай имконият ҳар кимга ҳам берилмайди”, “сиз омадли инсонсиз” каби гаплар инсоннинг ўз-ўзига бўлган муносабатига таъсир қилади. Ҳеч ким ўзини оддий деб ҳисоблашни ёқтирмайди. Шунинг учун ҳам “йўқ” дейиш қийинлашади. Кейин эса маълум бўладики, худди шу “махсус таклиф” минглаб одамларга юборилган.
Агар инсон болалигидан танқидий фикрлашга ўргатилмаган бўлса, доим босим остида қарор қабул қилган бўлса, ўзини паст баҳоласа — у фирибгарлар учун осон нишонга айланади. Лекин яхши хабар бор: бу ҳолатни ўзгартириш мумкин.
Мия пластик. Нейрон алоқаларни қайта шакллантириш мумкин. Танқидий фикрлашни ривожлантириш, ҳиссий реакцияларни англаш ва онгли тўхтаб қарор қабул қилишни ўрганиш орқали фирибгарларнинг “илгаклари” ишламай қолади.
Қисқаси, муаммо сизда эмас. Лекин ечим — айнан сизда.
“Zamin”ни Telegram'да ўқинг!
Меҳмон гуруҳидаги фойдаланувчилар ушбу мақолага изоҳ қолдира олмайди.
