Ishtahaning yo‘qolishi tashxis emas. Ammo bu sog‘liq bilan bog‘liq jiddiy muammolar yoki shunchaki tushunmovchilik belgisi bo‘lishi mumkin. Quyida tushunib olish mumkin bo‘lgan bir nechta umumiy omillar havola qilinadi.
1. Yosh
Ishtaha ko‘pincha yosh bilan bog‘liq. Ehtimol, bu odamning yoshi o‘tgani sayin metabolizm sekinlashishi va organizmga yoshlikdagiga qaraganda kamroq kaloriya kerakligi bilan bog‘liqdir.
Ammo boshqa sabablar ham istisno qilinmaydi. Olimlar keksa odamlarda ishtaha uchun masʼul bo‘lgan grelin gormoni yetarli darajada ishlab chiqarilmasligi mumkin, deb taxmin qiladi. Yoki sezgi aʼzolarining faoliyati o‘zgarib bormoqda va odamlar yoshlikdagidek ovqatdan zavq olmaydilar.
Tadqiqotlar hali ham davom etmoqda. Ammo bu aniq tasdiqlangan: yoshimiz qancha katta bo‘lsa, shuncha kam ovqat yeymiz.
2. Yuqori jismoniy yoki ruhiy stress
Kun bo‘yi o‘zingizni g‘ildirak ichidagi olmaxon kabi his qilsangiz, biror joyga shoshilsangiz, nimadandir tashvishlansangiz va kechqurun oyoqlaringiz holdan toyib yiqilib qolsa, ishtahaning pasayishiga hayron bo‘lmaslik kerak.
Haddan ortiq charchaganingizda organizm energiyani nimaga sarflashni tanlashga majbur bo‘ladi: yelib yugurishmi yoki energiya talab qiladigan ovqat hazm qilish. Ishlardan orta olmasangiz, miya oshqozon-ichak trakti faoliyatini pasaytiradi. Siz shunchaki ovqat yeyishni xohlamaysiz.
3. Ayollarda homiladorlik davri
Ko‘plab bo‘lg‘usi onalar ko‘ngil aynishi va ishtaha yo‘qolishiga duch kelishadi. Aksar hollarda bu birinchi trimestrda sodir bo‘ladi.
Homiladorlik davrida ishtaha pasayishining aniq sababi nomaʼlum. Ammo mutaxassislarning taʼkidlashicha, bu narsa organizmning gormonal qayta tuzilishi, taʼm va hidlarga nisbatan sezgirlikning oshishi bilan bog‘liq jarayon. Ehtimol, yaxshi ko‘rgan ovqatdan voz kechish evolyutsion mexanizmdir: shu tarzda onaning organizmi homilani uning rivojlanishiga potensial zararli bo‘lgan moddalardan himoya qilishga harakat qiladi.
4. Ob-havo
Yozgi jaziramada kech kuz yoki qishki qahratonga qaraganda ancha kam ovqatlanishni xohlab qolasiz. Gap shundaki, oziq-ovqat tana termoregulyatsiya tizimining bir qismidir. Sovuq qotsak, issiq bo‘lish uchun ko‘proq kaloriyalarni isteʼmol qilishga moyilmiz. Issiqda esa tanani qo‘shimcha isitish kerak emas va shuning uchun ovqat eʼtiborsiz qoldiriladi.
5. Kayfiyat
Kimningdir ishtahasi asabiylik tufayli yo‘qoladi, kimdadir, aksincha, stress qo‘shimcha ovqatlanishga undaydi. Olimlar hali ham his-tuyg‘ular va ovqatlanish xatti-harakatlarini bog‘laydigan umumiy algoritmni kashf qilishmadi. Ammo ovqatlanish istagi ko‘p jihatdan kayfiyatga bog‘liqligi aniq. Shu bilan birga, har bir inson uchun bu aloqa individualdir.
6. Chekish
Nikotinning qo‘shimcha taʼsiri bor: oziq-ovqatga bo‘lgan ehtiyojni kamaytiradi.
7. O‘tkir respirator virusli infeksiya va boshqa kasalliklarning avj pallasida
Leptin — bu sizga to‘yinganlik hissini beradigan gormon. Ammo shu bilan birga, bu modda infeksiyaga qarshi immunitet reaksiyasida faol ishtirok etadi.
Shamollash, gripp, boshqa yuqumli kasalliklarning kuchayishi bilan leptin darajasi ortadi — bu organizmga patogen hujumni qaytarishga imkon beradi. Ammo gormon ko‘paygandan so‘ng, o‘z-o‘zidan to‘yinganlik hissi paydo bo‘ladi. Shuning uchun kasal odamlar ko‘pincha ovqat yeyishdan bosh tortadilar.
8. Baʼzi dori-darmonlarni qabul qilish
Ishtahaning pasayishi antibiotiklarning qo‘shimcha taʼsiridan biri bo‘lishi mumkin. Ammo boshqa dorilar baʼzida ovqatlanish istagini kamaytiradi. Kodein va morfinga asoslangan og‘riq qoldiruvchi vositalar, shuningdek, diuretiklar, shunday reaksiyalarga olib keladi.
9. Ruhiy buzilishlar
Ishtahaning yo‘qolishi depressiyadan ham kelib chiqishi ehtimoldan holi emas. Ovqatlanishni istamaslik bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan yana bir keng tarqalgan ruhiy kasallik — bu anoreksiya nervoz xastaligidir. Buni shifokorlar vazn ortishidan qo‘rqib ovqat yemaslikdan kelib chiqadigan holat deb atashadi.
10. Ovqat hazm qilish tizimi kasalliklari
Ishtahaning o‘zgarishi ichak yallig‘lanishi va Kron kasalligining ilk alomatlaridan biri bo‘lishi mumkin.
11. Virusli gepatit va jigarning boshqa shikastlanishlari
Ovqat hazm qilish tizimidagi eng muhim aʼzolardan biri bu jigar. Bu organ moddalarni saralaydi, ularni toksinlardan tozalaydi va shundan keyingina ularni umumiy qon oqimiga o‘tkazadi. Virusli gepatit va boshqa jigar kasalliklari oqibatida u o‘z vazifalarini bajarishni to‘xtatadi.
Kasallangan jigarga ortiqcha yuklamaslik va unga tiklanish imkoniyatini berish uchun tanada ishtahaning namoyon bo‘lishi uchun javob beradigan gormonlar, fermentlar va boshqa moddalar ishlab chiqarish kamayadi.
12. Yurak-qon tomir kasalliklari
Ishtahaning yo‘qolishi surunkali yurak yetishmovchiligi belgilaridan biridir. Bundan tashqari, ovqat yeyishni istamaslik rivojlanayotgan yurak xuruji va yurak nuqsonlari bilan bog‘liq.
13. Endokrin kasalliklar
Qalqonsimon bez zarur bo‘lgandan ko‘ra kamroq gormonlar ishlab chiqarsa (bu holat gipoterioz deb ataladi), ishtaha sezilarli darajada kamayadi. Biroq vazn ortishi mumkin.
14. Temir tanqisligi
Vazn yo‘qotish bilan birga ishtaha pasayishi, ayniqsa, bularning barchasi charchoq, energiya yetishmasligi hissi bilan birga bo‘lsa, tanada temir tanqisligining eng xarakterli belgilaridan biridir.
15. Saraton
Ishtahaning pasayishi ko‘pincha saraton kasalliklari bilan birga keladi, masalan:
- oshqozon saratoni;
- oshqozon osti bezi saratoni;
- yo‘g‘on ichak saratoni;
- tuxumdon saratoni.
Ishtahani tiklash kerakmi?
Bir tomondan, ishtahani kamaytirish qulay narsadir. Kimdir diyeta qoidalaridan aziyat chekadi va siz diyetaning kaloriya miqdorini o‘z-o‘zidan kamaytirasiz.
Boshqa tomondan, ishtaha yetishmasligidan xursand bo‘lmaslik kerak. Cheklangan ovqatlanish bilan siz kamroq ozuqa olasiz. Va bu gipovitaminoz, gemoglobin darajasining pasayishi, anemiya va yanada jiddiy muammolarga olib kelishi mumkin.
Ishtaha pasayishining uzoq muddatli oqibatlarining qanday bo‘lishi bu holatni keltirib chiqargan sabablarga bog‘liq. G‘amgin yoki issiq tufayli ovqat yeyishni xohlamasangiz, bu boshqa narsa. Mabodo ishtahaning yo‘qolishi jigar, yurak va hatto saraton kasalligi bilan bog‘liq bo‘lsa, shoshilinch choralar ko‘rish zarur.
Ovqat yeyishni xohlamasangiz, nima qilish kerak?
Birinchidan, o‘zingizga g‘amxo‘rlik qiling, xotirjam bo‘ling. Ishtahangiz tashqi sabablarga ko‘ra kamaygan bo‘lsa, masalan, issiqlik, charchoq, tashvishlar tufayli, bu holda ovqatlanish istagi stress omillari yo‘qolishi bilanoq qaytadi.
Ammo hayotingizda hamma narsa o‘z o‘rnida bo‘lsa ham, ishtahangiz yo‘qolsa yoki ovqatga befarqlik bir necha hafta davom etsa, terapevtga murojaat qiling.
Baʼzi hollarda analiz topshirishga to‘g‘ri kelishi mumkin. Ular orasida:
- umumiy va biokimyoviy qon tahlillari;
- qalqonsimon bez gormonlarini tekshirish;
- gepatit uchun testlar;
- dori tarkibi uchun peshob tahlili;
- ichki organlarning ultratovush tekshiruvi.
Bularning barchasi ishtahaning yo‘qolishi sababini topishga yordam beradi. Tahlillarga qarab, shifokor davolanishni buyuradi yoki ixtisoslashgan mutaxassis — endokrinolog, kardiolog, onkolog, gepatolog, psixoterapevtga yuboradi.
“Zamin” yangiliklarini “Youtube”da kuzatib boring
