2026 йил 29 январдан бошлаб Ўзбекистон молиявий муассасалари истеъмол кредитлари беришда мижозлар билан янги форматда ишлашга ўтади. Республика Марказий банки аҳолининг молиявий саводхонлигини ошириш ва қарз олувчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилган бир қатор ўзгартишларни тасдиқлади.
Асосий янгиликлардан бири — фуқароларга кредит мажбуриятлари билан боғлиқ барча хавфларни батафсил баён қилувчи махсус рўйхат (check-list) тақдим этиш мажбуриятининг жорий этилиши бўлади. Ушбу ҳуқуқий ўзгариш 2025 йил 28 октябрда Адлия вазирлигида рўйхатдан ўтказилган бўлиб, тижорат банклари фаолиятига минимал талабларни сезиларли даражада қайта кўриб чиқишни назарда тутади.
Ислоҳотнинг асосий мақсади — жисмоний шахсларнинг кредит олиш жараёнини максимал даражада шаффоф ва онгли қилишдир. Марказий банк раҳбариятининг фикрига кўра, стандартлаштирилган хавфлар рўйхатини (check-list) жорий қилиш фуқароларга кредит шартномасини имзолашдан олдин янада пухта ва онгли қарорлар қабул қилиш имконини беради.
Жорий йилнинг август ойида жамоатчилик муҳокамасидан ўтган ҳужжат лойиҳаси рўйхат учун тўртта муҳим тезисни белгилайди. Қарз олувчи қуйидаги бандларни тушунганини имзоси билан тасдиқлаши лозим:
- “Кредит — бу харажат”;
- “Мен кредитни тўлаш жадвали билан диққат билан танишдим”;
- “Менинг даромадим кредит тўловларини амалга оширишга етарли”;
- “Мен кредит тўловларини кечиктириш оқибатларидан хабардорман”.
Янги қоидаларнинг алоҳида эътибори рақамли банк хизматларига қаратилади. Мобил иловалар ёки веб-сайтлар орқали кредит расмийлаштиришда мижознинг бирон-бир шартга автоматик розилигини билдирувчи олдиндан белгиланган белгилар ва бошқа элементларни қўллаш қатъий тақиқланади.
Бундан ташқари, банкларга кредитнинг асосий параметрлари — сумма, фоиз ставкаси ва муддат каби маълумотларни онлайн шаклларда олдиндан тўлдириш чекланади. “Бу мижозларга банк хизматларидан фойдаланишда қарор қабул қилиш эркинлигини таъминлайди, шартларнинг шаффофлигини оширади ва келажакда банклар ва мижозлар ўртасида келишмовчиликларнинг олдини олади”, деб таъкидлади регулятор матбуот хизмати.
Бундан ташқари, ҳар бир банкда кредит шартномаларини қайта тузиш тартиби мавжуд бўлиши, аммо у истеъмолчилар учун шаффоф бўлиши талаб этилади. Ушбу чоралар молиявий қийинчиликларга дуч келган ва ўз мажбуриятларини ўз вақтида бажара олмаётган қарз олувчиларга қаратилган.
Шунингдек, регулятор бир қатор нохолис амалиётларни тўғридан-тўғри тақиқламоқда. Эндиликда молиявий ташкилотларга қуйидагиларни амалга ошириш тақиқланади:
- Мижозларни дастлабки аризада кўрсатилган миқдордан ортиқ кредит олишга фаол ундаш;
- Давлат ижтимоий нафақалари ва бошқа моддий ёрдам турларига даъво қилиш;
- Шартнома ёки тўлов жадвалида белгиланган календар санадан олдин қарзни муддатидан олдин тўлашни талаб қилиш.
Яна бир муҳим янгилик омонатларни кафолатлаш тизими ҳақида маълумот беришга оид. Банклар мижозларга Фуқароларнинг омонатларини кафолатлаш жамғармаси фаолияти ҳақида тўлиқ маълумот бериши шарт бўлади.
Улар мижозларга қайси омонатлар ҳимоя остига олиниши, максимал тўлов суммалари, шунингдек, банк лицензияси бекор қилинган ҳолатда компенсация тўловларини олиш тартиби ва муддатлари ҳақида тушунтириш бериши зарур. Кўрсатилган барча ўзгартишлар расмий рўйхатдан ўтказилганидан уч ой ўтиб, яъни 2026 йил 29 январдан кучга киради.
