Болани уй вазифасини мустақил бажаришга қандай ўргатиш керак?

«Фоксфорд» онлайн мактаби ўқитувчиси Борис Трушин ва психология фанлари доктори Виктория Шиманская таълимни мактаб ўқувчисининг қўлига қандай топширишни, ёмон баҳо учун уришмасликни ва мустақилликка ўргатиш кераклиги ҳақида маълумот беради.

Уй вазифаси нима учун кераклигини тушунтиринг

^{Фото: Getty Images}
Аксарият болалар вазифаларни бажаришни ёқтирмайди. Ота-она уй вазифасининг маъносини тушунтириши мумкин, лекин асосийси ўқитувчи сифатида эмас, балки маслаҳатчи ва дўст сифатида ҳаракат қилишдир.

«Мактаб ўқувчилари, ота-оналар ва ҳатто ўқитувчилар кўпинча уй вазифаси ва тест нима эканини тушунишмайди. Ўқитувчи учун бу, биринчи навбатда, кейинги мавзуга ўтиш мумкинми ёки йўқми, шунинг белгисидир. Уй вазифасининг моҳияти боланинг мавзуни қанчалик яхши тушунганлигини текширишдир. Агар ўқувчи уй вазифасини ёлғиз ўзи эмас, балки ота-онаси, акаси ёки бошқа биров билан биргаликда бажарса, ўқитувчи амалда алданиб қолади, бу кўпинча боланинг ўзига зарар етказади. Дарҳақиқат, бундай вазиятда у ўйлай бошлайди: «Уй вазифамни бешга бажарди, лекин аслида у ҳали ҳам ҳеч нарсани билмайди», — дейди физика-математика фанлари номзоди, математика бўйича Бутунроссия олимпиадасининг ҳакамлар ҳайъати аъзоси Борис Трушин.

Тинч уй шароитида топшириқларни бажариш мавзуни яхшироқ ўрганишга ва тушунарсиз бўлиб қолган нарсаларни аниқлашга ёрдам беради. Материални тушуниш ва қайта-қайта такрорлаш уни яхшироқ эслаб қолиш имконини беради. Шунингдек, уй вазифасини бажариш кўникмаларни ривожлантиради.

Фарзандингизни топшириқларни бажаришга унданг ва унга янги нарсаларни ўрганиш қизиқарли эканлигини кўрсатинг: физика бўйича тажрибалар ўтказишингиз, тарих музейига ташриф буюришингиз ёки чегирмани ҳисоблашда математика билими дўконда қанчалик фойдали бўлишини кўрсатишингиз мумкин.

Ўрганиш учун шароит яратинг

^{Фото: Getty Images}
Ота-оналар уй вазифасини қулай қилишлари мумкин. Психология фанлари доктори Виктория Шиманская Авраам Маслоунинг эҳтиёжлар пирамидасига эътибор беришни тавсия қилади: ундан бола ривожланиши билан қандай тўғри шуғулланиш кераклигини тушунишда фойдаланиш мумкин. Унинг ўрганишга қизиқишини уйғотиш учун, биринчи навбатда, асосий эҳтиёжларни қондиришингиз керак: уйқу, жисмоний машқлар, овқатланиш.

Бола 9-10 соат ухлаши керак, бунинг учун ухлаш ва уйғониш учун бир хил вақт режимини ўрнатинг ва ҳатто дам олиш ва байрам кунларида ҳам уни назорат қилинг.

Эрталабни озгина гимнастика билан бошлаган маъқул — бу энергия олиш имконини беради. Эрталабки машғулотни қизиқарли ўйинга айлантиришингиз мумкин — бунинг учун спиннердан фойдаланинг. Унинг учларидан бирига ёрқин ўқни ёпиштиринг ва унинг атрофида мактаб ўқувчилари учун ёга позалари билан расмларни жойлаштиринг. Спиннерни айлантиринг ва ўқ билан кўрсатилган машқларни бажаринг. Жисмоний фаоллик куч, чидамлиликни оширади ва стрессдан халос бўлишга ёрдам беради.

Қаердан бошлашни айтинг

^{Фото: Getty Images}
Баъзида уй вазифасини бажаришни истамаслик боланинг унга қандай ёндашишни билмаслиги билан боғлиқ. Бундай ҳолда унга қўрқувни енгишига ёрдам беринг: қаердан бошлаш кераклигини, ҳаракатлар кетма-кетлигини қандай тўғри бажариш ва машқни бажариш кераклигини айтинг.

Фарзандингизнинг рационига нейротрансмиттерлар — серотонин ва дофамин ишлаб чиқаришни рағбатлантирадиган овқатлар қўшинг. Улар кайфиятни яхшилайди, стрессни камайтиради ва мия фаолиятини янада самарали қилади. Буларга қуйидагилар киради: банан, брокколи, авакадо, салат барги ва апельсин, ёнғоқ, қизил икра ва сабзавотлар.

Қўрқувни енгишга ёрдам беринг

^{Фото: Getty Images}
Ўқиш ва мактаб болада қўрқувни келтириб чиқаради: топшириқни бажара олмаслик, ёмон баҳо олиш, ота-она танбеҳи ёки жазоланиши қўрқуви ҳам. Аввало болага уни яхши баҳолари учун севмаслигингизни тушунтиринг. Болангизнинг ўзини ўзи қадрлашини қўллаб-қувватланг, барча муваффақиятларни нишонланг ва муваффақиятсизликка учраган тақдирда ёрдам беринг. Бажарилмаган топшириқ, таҳдид ёки ҳақорат учун жазо қўллаш ўзига ишончни йўқотади.

Виктория Шиманская қўрқувни енгишга ёрдам берадиган амалиётлардан бири — «Светофор» машқлари билан ўртоқлашди. Варақни уч қисмга бўлинг: тепада «қизил», ўртада — «сариқ», пастки қисмида — «яшил» бўлади. Фарзандингиз билан қўрқувни бошдан кечирган вазиятларни эсланг ва унга уларни тасвирлаб беришга ва уларни зоналарга ажратишга ёрдам беринг.

«Қизил» қўрқув энг фойдали, бу ўзимизни сақлаб қолиш инстинктимиз. Унга миннатдорлик билдириш керак, чунки у хавфдан, масалан, баландликдан қўрқишдан ҳимоя қилади ва огоҳлантиради. «Сариқ» ҳам ёрдам беради, ҳам тўсқинлик қилади, бу бизни тўхтатиб туришга ва кейинги ҳаракатларни кўриб чиқишга ундайди, масалан, янги нарсадан қўрқиш. Бундай қўрқувни ота-оналар билан биргаликда энгиш мумкин. «Яшил» бу — бизнинг фантазияларимиз ва фобияларимиз, биз уларни хавфсиз кутиб олишимиз ва ғалаба қозонишимиз мумкин, масалан, қоронғилик қўрқуви ёки ёмон баҳо қўрқуви каби.

Биринчи ўринга нимани қўйишни ўргатинг

^{Фото: Getty Images}
Кўпинча ўқитувчилар бир вақтнинг ўзида бир нечта фанлардан кўплаб топшириқларни беради. Бундай вазиятда бола нимани тушунишни ва ҳамма нарсани қандай қилишни билмайди, унинг кайфияти ёмонлашади, ҳаддан ташқари чарчайди.

Биринчидан, болангизга муҳим нарсаларни биринчи ўринга қўйишга ва масъулиятли қарорлар қабул қилишга ўргатинг. Унга ишонинг — у нимани кечиктириш мумкинлигини, танаффусда нима қилишни ёки дарсда нимага аниқлик киритишни яхшироқ билади.

Иккинчидан, агар уй вазифасини бажариш боланинг барча бўш вақтини олса, ўқитувчилар билан гаплашиш ёки ҳатто мактабни ўзгартириш керак. Бола етарлича ухлаши ва ўйинга ҳам вақт ажратиши керак — ҳаёт ўқишдан иборат эмас.

Уй вазифаси миқдори ўқитувчилар ўртасида келишилган бўлиши керак. Бу шундай бўлиши керакки, бир кун ичида бола турли хил вазифаларни бажариши лозим. Таълим бу — икки томонлама жараён, агар бола кунига 5-6 соат дарсда бўлса, уйида ҳам 2-3 соатдан кўпроқ дарс қилса, бу нормал ҳолат эмас. Бу ҳолатда ота-она ўқитувчилар ёки директор билан суҳбатлашиши лозим. “Замин” янгиликларини “Facebook”да кузатиб боринг