Ukraina xudkush-qayiqlar floti uchun pul yigʻmoqda. Ular oʻzi nima va qanday imkoniyatlarga ega?

^{Dron koʻp maqsadli hisoblanadi, undan jangovar kemalarga zarba berishda ham foydalanish mumkin. Foto: SCREENSHOT U24.GOV.UA}
Ukraina dunyodagi ilk ekipajsiz katerlar flotini qurish uchun pul yigʻishni boshladi. Ushbu kampaniya prezident Volodimir Zelenskiyning Telegram kanalida e'lon qilindi. Ukrainadagi urush ramzlaridan biriga aylangan oddiy va xudkush dronlardan soʻng, endilikda bu texnologiya harbiy-dengiz sohasiga ham kirib kelmoqda. Bu turdagi qurilmalar suvda qanchalik foydali boʻladi?

Prezident Zelenskiyning soʻzlariga koʻra, dengiz dronlari Ukrainaga dengiz suvlari va tinch aholi yashovchi shaharlarni rus kemalaridan otiluvchi raketalardan himoya qilish uchun kerak.

Bundan tashqari, Zelenskiyning yozishicha, Ukraina qurolli kuchlari ushbu katerlardan Ukraina portlaridan don olib ketayotgan fuqarolik kemalariga qoʻyilgan blokadani olib tashlashda ham foydalanadi.

Qayiqlar uchun mablagʻ toʻplanayotgan UNITED24 sayti dengiz dronining taktik-texnik xususiyatlari, shuningdek, uning ba'zi detallari va tashqi koʻrinishi aks ettirilgan videoni e'lon qildi.

UNITED24 – Ukraina hukumati tomonidan mamlakatga yordam berish uchun mablagʻ toʻplash maqsadida tashkil qilingan loyiha. Saytning bosh sahifasida aytilishicha, sayt prezident Volodimir Zelenskiy tomonidan ochilgan.

Avtonom qurilma

UNITED24 saytida dronning taktik va texnik xususiyatlari e'lon qilindi. Gap oʻz-oʻzini portlatish yoʻli bilan nishonga zarar etkazuvchi uncha katta boʻlmagan qurilma haqida bormoqda. Bunday apparatlar koʻpincha «kamikadze» (xudkush) deb ataladi.

^{UNITED24 ma'lumotiga koʻra, avvaliga bunday dronlardan 100 tasini tayyorlash moʻljallangan. Foto: SCREENSHOT U24.GOV.UA}
Kamikadze qayiqning uzunligi 5,5 metr, suzish masofasi – 800 kilometrgacha, davomiyligi – 60 soat, maksimal tezligi – soatiga 80 kilometr, jangovar kallak sigʻimi esa – 200 kilogramm.

Taqqoslash uchun, Harpoon raketasi jangovar kallagining massasi 225 kilogrammni tashkil qiladi, Ukrainaning Neptun qanotli raketasining jangovar kallagi esa 150 kilogrammni.

Taktik-texnik xususiyatlariga koʻra, dron-qayiq uchta videokanal orqali boshqariladi. Bundan tashqari, u sun'iy yoʻldosh navigatsiya tizimi va inertsial navigatsiya (tashqi omillarga bogʻliq boʻlmagan navigatsiya) — avtopilot bilan ham jihozlangan.

Avtopilot mavjudligi bunday qurilmaning avtonom, xususan radioelektron kurash tizimlarining ishlashi sharoitida ham harakat qilishga qodir ekanini anglatadi, ammo bu aniqlikni sezilarli darajada pasaytiradi. Avtopilot qayiqni nishonga olib borishi mumkin, ammo boshqaruv vizual tarzda amalga oshirilishi kerak yoki boshqaruv tizimlaridan foydalanish lozim. Bu borada xabarda hech qanday ma'lumot berilmagan.

UNITED24 saytida aytilishicha, koʻp maqsadli ekipajsiz suv usti xudkush-qayiqlari Ukrainaning oʻziga xos ishlanmasidir.

«Bizning birinchi vazifamiz – 100 ta shunday kemadan iborat flot yigʻish. Ular dengizlarimiz suvlarini himoya qiladi, rus kemalarining koʻrfazlardan raketa bilan chiqishini toʻxtatadi, savdo kemalarini himoya qiladi va boshqa maxfiy topshiriqlarni bajaradi», – deyiladi saytda.

^{Ekipajsiz kater patrullik, razvedka va soqchilik bilan ham shugʻullanishi mumkin. Foto: SCREENSHOT U24.GOV.UA}
Bundan tashqari, e'lon qilingan ma'lumotlarga koʻra, dron-kemalar razvedka, kuzatuv, harbiy-dengiz kuchlari kemalariga hamrohlik qilish, savdo kemalarini qoʻriqlash, nishonni belgilash va qirgʻoqni diversiya guruhlaridan himoya qilish kabi imkoniyatlariga ham ega boʻladi.

Sevastopol reydi

UNITED24 saytidagi dron-qayiq tashqi koʻrinish jihatdan sentyabr oyida rossiyalik blogerlar Sevastopol yaqinidan oʻtganini aytgan dronga juda oʻxshash. Oʻsha paytda bu qurilmaning kimga tegishli ekani noma'lumligicha qolgandi.

Bundan tashqari, veb-saytdagi taqdimotda 2022 yil 29 oktyabr kuni Sevastopol bandargohida Rossiya Qora dengiz floti kemalariga qilingan hujumlardan keyin internetda paydo boʻlgan kadrlardan ham foydalanilgan.

Oʻshanda, Rossiya mudofaa vazirligi bu hujum oqibatida faqatgina dengiz mina tozalovchi kemasi boʻlgan «Ivan Golubets» shikastlanganini ma'lum qildi. Biroq ba'zi xorijiy ekspertlar videotasvirlarga asoslanib, dron-qayiqlar «Kalibr» raketalari bilan qurollangan Qora dengiz flotining «Admiral Grigorovich» fregatiga ham hujum qilganini taxmin qildi.

Ukraina hozirgacha bu hujumlarga oʻzining ekipajsiz harbiy-dengiz qayiqlari aloqadorligini rasman tasdiqlamadi va Qrim qirgʻogʻida bu turdagi qayiqlar paydo boʻlishiga ham izoh bermadi.

Endilikda sayt Ukrainaning dron-qayiqlari Sevastopoldagi Rossiya kemalariga zarba berganini deyarli ochiqchasiga aytmoqda.

«Ukrainaning bu (Sevastopoldagi) kemalarga qarshilik qiladigan hech narsasi yoʻq edi, chunki 2014 yilda Qrim bosib olinganidan keyin Ukraina floti oʻz kemalarining 80 foizini yoʻqotdi. 2022 yilning 29 oktyabr kuni dengiz dronlarining Rossiya kemalariga bergan zarbalari faqatgina ekipajsiz qayiqlar tomonidan amalga oshirildi», –deyiladi qoʻshimcha matnda.

Unda aytilishicha, hujum natijasida uchta rus kemasi, shu jumladan Rossiya Qora dengiz flotining yangi flagmani «Admiral Makarov» ham shikastlangan.

Ukrainaning oʻz ixtirosi yoki hamkorlar yordami?

UNITED24 sayti ma'lumotlariga koʻra, qayiqlar «Ukrainaning noyob ishlanmasi». Ushbu soʻzlar isboti sifatida videoda qayiqlarni ishlab chiqarish jarayoni – metallni kesish, yigʻish va elektron tizimlarni oʻrnatish koʻrsatilgan.

^{Videotaqdimotda Rotax kompaniyasi dvigateli koʻrsatilgan. Foto: SCREENSHOT U24.GOV.UA}
Shu bilan birga, 2022 yil may oyida AQShning Ukrainaga harbiy yordami roʻyxatlaridan birida «qirgʻoqni qoʻriqlovchi ekipajsiz qayiqlar» nomi ham qayd etilgan. Roʻyxatda ushbu qayiqlarning turi va soni ochiqlanmagan.

Ochiq manbalarga koʻra, AQShda ekipajsiz avtonom kemalarning bir necha turlari ishlab chiqilmoqda. Ular orasida suv usti ekipajsiz kemalarining yirik (Large Unmanned Surface Vehicles – LUSV) va oʻrta (Medium Unmanned Surface Vehicles – MUSV) hamda juda katta suvosti (Extra-Large Unmanned Undersea) kemalari turlari mavjud.

Biroq, bu kemalarning barchasi Ukrainaning xudkush dron-qayiqlaridan farq qiladi.

Ukraina ularni ishlab chiqarishda Gʻarb texnologiyasidan foydalangan boʻlishi mumkin.

Xususan, videotaqdimot kadrlarida quruqlik, havo va dengiz qurilmalari uchun dvigatellar ishlab chiqaruvchi Avstriyaning Rotax kompaniyasi dvigateli aks etgan.

Dronlar floti

Soʻnggi yillarda Ukraina harbiy-havo va harbiy-dengiz kuchlarida uchuvchisiz tizimlarni faol ravishda joriy qildi, ammo bu birinchi navbatda havoda sezildi. Kuzatuvchilar Bayraktar TB2 uchuvchisiz dronlariga koʻproq e'tibor qaratdi.

Biroq, Ukraina harbiy-dengiz kuchlari qoʻmondoni, kontr-admiral Aleksey Neijpapa 2021 yil may oyida ta'kidlaganidek, dengiz flotini ham ekipajsiz qurilmalar bilan jihozlash rejalashtirilgan edi. Bu haqda u «Ukraina 30. Mamlakat xavfsizligi» forumida, harbiy-dengiz kuchlarini rivojlantirish kontseptsiyasini taqdim etish jarayonida aytib oʻtgandi.

«Albatta, harbiy-dengiz floti, qurolli kuchlarning boshqa turlari va tarmoqlari va umuman, butun tsivilizatsiyalashgan dunyo kabi, ekipajsiz texnologiyalarga oʻtmoqda. Bu oldinga tashlangan qadamdir», – degan Aleksey Neijpapa.

Uning soʻzlariga koʻra, Ukraina minalarga qarshi dron tizimlarini sotib olishni ham niyat qilgan.

Biroq, Aleksey Neijpapa bu haqda gapirar ekan, uning orqasidagi ekranda taqdimot slaydni koʻrsatildi va unda nafaqat Bayraktar droni va minaga qarshi suv osti kemalari, balki ekipajsiz qayiq va masofadan boshqariluvchi kichik suv usti apparati ham namoyish etildi.

Toʻgʻri, oʻsha taqdimotda ukrainaliklar hozir pul yigʻayotgan katerga oʻxshash hech nima koʻrsatilmagandi.

Dengiz dronlari qanchalik samarali boʻladi?

Bunday turdagi qurilmalarning harbiy kemalarga qarshi samaradorligi, masalan, Ikkinchi jahon urushi paytidagiga qaraganda ancha yuqori boʻlishi mumkin.

Zamonaviy harbiy kemalar zarba beruvchi qurollar: raketa, snaryad va torpedalardan nisbatan kamroq himoyalangan. Zamonaviy fregatdan koʻra, eski jangovar linkorga dengiz droni bilan jiddiy zarba berish qiyinroq.

Gap shundaki, Ikkinchi jahon urushi davrida kemaning omon qolishi va jangovar qobiliyatini ta'minlovchi muhim tizimlar koʻpincha avtonom boʻlgan va shuning uchun ularni zirh bilan himoya qilish osonroq boʻlgan. Boshqa qismlar esa nisbatan kamroq ihotalangan. Masalan, elektr tizimi, artilleriya oʻq-dorilari ombori yoki qoʻmondonlik punkti kemaning muhimroq qismi hisoblangan va yaxshi mudofaalangan.

Bundan tashqari, avtonomiya tufayli yoʻqotish, masalan, artilleriya minoralaridan birining ishdan chiqishi kema halokatiga olib kelmagan. Kema biror nuqtaga zarba qabul qilib ham jang qilish qobiliyatini saqlab qolishi mumkin edi.

Zamonaviy harbiy kemalar esa shu qadar murakkabki, ularning deyarli har qanday qismda muhim komponentlar mavjud boʻlib, ularning yoʻq qilinishi kemani jangovar qobiliyatidan mahrum qiladi.

^{225 kilogramm miqdordagi portlovchi qurilmalar oʻrnatilgan oddiy jangovar kemaga jiddiy zarar etkazishi mumkin. Suratda xudkushlar hujumidan keyin Coul esminetsining koʻrinishi. Foto: U.S. NAVY}
Bundan tashqari, bugungi kunda dengiz janglari masofasi ham oʻn baravar oshdi. Endilikda kemalar oʻzlarini artilleriya snaryadlaridan emas, balki kemalarga qarshi raketalardan himoya qilishi kerak. Aynan shu sabab hozirda harbiy kemalar raketaga qarshi mudofaa tizimlari bilan jihozlanmoqda.

Zamonaviy kemalarning qanchalik zaif ekanligini AQShning Coul esminetsiga qilingan hujum misolida ham koʻrish mumkin. 2000 yil 12 oktyabrda Yamanning Adan portida, yonilgʻi quyish chogʻida kemaga 225 kilogrammlik portlovchi moddalar bilan toʻldirilgan motorli qayiq kelib urilgandi.

Oʻshanda kemaga urilgan qayiqda ikkita xudkush-terrorchi boʻlgan, ammo ularni masofadan boshqarish pulti bilan almashtirilish mumkin edi. Shunda bu qayiq ekipajsiz dengiz droniga aylangan boʻlardi.

Portlash natijasida 17 nafar dengizchi halok boʻlgan, 40 nafari esa yaralangan. Kemaning oʻzi esa jiddiy shikastlanadi va uni bir necha oy davomida ta'mirlashadi. “Zamin” yangiliklarini “Telegram”da kuzatib boring