Dunyodagi eng qadrsiz valyutalar

Pul birligining qiymati — mamlakat iqtisodiy barqarorligining eng muhim ko‘rsatkichlaridan biridir. Kuchli valuta kuchli iqtisodiyot timsoli bo‘lsa, qadrsiz valuta — odatda inflatsiya, siyosiy beqarorlik yoki moliyaviy boshqaruvdagi xatoliklardan darak beradi. Bugungi maqolada 2025-yil holatiga ko‘ra dunyodagi eng qadrsiz beshta pul birligi haqida so‘z yuritamiz.

1. Livan funti (LBP) — 1 AQSh dollari ≈ 90,000 LBP
Livan iqtisodiyoti 2019-yildan beri chuqur moliyaviy inqirozni boshdan kechirmoqda. Bank tizimining qulashiga yaqinlashuvi, siyosiy tanglik va korrupsiya natijasida milliy valuta — Livan funti o‘z qiymatining 90% dan ortig‘ini yo‘qotdi. Rasmiy va qora bozor kurslari o‘rtasidagi tafovut esa xalq ishonchini yanada yemirgan. Livan markaziy banki bir necha yildan buyon valyuta bozorini barqarorlashtira olmayapti.

2. Eron riali (IRR) — 1 AQSh dollari ≈ 42,000 IRR (rasmiy kurs)
Eron hukumati AQSh va Yevropa sanksiyalari ostida uzoq yillardan beri iqtisodiy bosimda qolmoqda. Rasmiy kurslar 42,000 IRR atrofida bo‘lsa-da, qora bozorda bu ko‘rsatkich 400 mingdan oshgan. Inflyatsiya yuqori, import cheklangan va rial qadrsizlanishda davom etmoqda. Eron hukumati valyuta birligini yangi nomga almashtirishni rejalashtirgan, ammo bu holat muammoni tubdan hal qilmaydi.

3. Vyetnam dongi (VND) — 1 AQSh dollari ≈ 25,500 VND
Vyetnam dongi qadrsiz valutalar ro‘yxatida bo‘lishiga qaramay, mamlakat iqtisodiyoti nisbatan barqaror. Dongning qadrsizligi — bu asosan valyutaning tarixiy past kursga ega bo‘lishi bilan bog‘liq bo‘lib, bu aholi uchun eksportni rag‘batlantirishga xizmat qiladi.
Vyetnam dongining qadrsizligi atayin yuritilayotgan siyosiy kurs natijasidir — bu eksport ustuvor mamlakatlar uchun strategik qurol sifatida ishlatiladi.

4. Laos kipisi (LAK) — 1 AQSh dollari ≈ 21,500 LAK
Laos iqtisodiyoti rivojlanayotgan davlatlar sirasiga kiradi, ammo ichki inflyatsiya va tashqi qarzning o‘sishi kipi qadrsizlanishiga olib keldi. So‘nggi yillarda energetika va infratuzilma sohalarida yirik qarzlar asosiy muammo bo‘lib turibdi.

5. Syerra-Leone leonesi (SLL) — 1 AQSh dollari ≈ 23,000 SLL
Syerra-Leone Afrika qit’asining eng kambag‘al davlatlaridan biri hisoblanadi. Uzoq yillar davom etgan fuqarolar urushi, zaif infratuzilma va eksportga bog‘liq iqtisodiyot sababli leone o‘z qadriyatini ushlab tura olmayapti.

Qadrsiz valuta nimani anglatadi?
Valyutaning qadrsizlanishi — bu oddiygina "raqamlar ko‘payishi" emas. Bu aholining real daromadining kamayishi, import mahsulotlarining qimmatlashuvi va ishonchning susayishidir. Valyuta qadrsizlangan mamlakatlarda quyidagi holatlar kuzatiladi:

▪️Inflyatsiyaning keskin o‘sishi
▪️Valyuta zaxiralarining kamayishi
▪️Qora bozorda valuta savdosining kuchayishi
▪️Aholining xorijiy valutaga o‘tishi

Muhim eslatma: Valyutaning past kursi har doim ham iqtisodiy zaiflik belgilari emas. Eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiyotlarda bu qulay holat bo‘lishi mumkin.

Dunyodagi eng qadrsiz pul birliklari — bu mamlakatlarning iqtisodiy va siyosiy holati haqida o‘ziga xos signaldir. Har bir holatda sabablar o‘ziga xos bo‘lib, ularga chuqur iqtisodiy tahlil va islohotlar kerak bo‘ladi. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!