Anatomiya tarixi tibbiyotning o‘zi kabi uzoq tarixga ega. Inson anatomiyasi sirlarini ochishga intilgan shifokorlar va olimlarning fidokorona sa’y-harakatlarisiz bu fan rivojlanmasdi. Bunda eronlik olimlarning hissasi katta. Ulardan biri yashagan Mansur ibn Ilyos Sheroziydir.
Mansur ibn Muhammad ibn Ilyos hayoti haqida ko‘p ma’lumotlar yo‘q. U XIV asr o‘rtalarida, Sherozda ziyoli oilada tug‘ilgan. U ko‘plab tabiblar, huquqshunoslar, olimlarga ustozlik qilgan. Mansur ibn Ilyos dastlabki ta’limni otasidan olgan degan ma’lumotlar ham bor. Ma’lumki, u umri davomida Islom olamining turli shaharlari, jumladan, temuriylar poytaxti (o‘sha davr ilm-fan va madaniyat markazi) Tabrizda bo‘lgan.
Mansur ibn Ilyos tibbiyotga oid bir qancha asarlar, jumladan, bu sohadagi bilimlarning umumiy sharhi “Kifoya-i Mansur” muallifi. Ammo uning eng mashhur asari “Tashrih-i badan-i inson” (“Inson tanasining tuzilishi”)dir. Ushbu asar “Mansur anatomiyasi” deb ham nomlanadi. Muallifga risolani yozishni (taxminan 1380-1391 yillar oralig‘ida) Muzaffariylar sulolasining so‘nggi hukmdori Zayn al-Obidin topshirgan.
Ko‘plab chizmalarni o‘z ichiga olgan "Mansur anatomiyasi" anatomik atlas sifatida mashhur bo‘lgan. Bu dunyodagi birinchi anatomik atlas bo‘lmasa-da, islom tabobatida rangli tasvirlarni o‘z ichiga olgan birinchi turdagi asardir. U ushbu tibbiy an’anada inson anatomiyasi konsepsiyasiga katta ta’sir ko‘rsatdi.
Fors tilidagi bu risolaning hajmi katta emas — taxminan 40 sahifadan iborat. U muqaddima bilan boshlanadi. Keyin suyaklar, nervlar, mushaklar, tomirlar va arteriyalarga oid boblar bilan davom ettirilgan. Har bir bobda tavsiflar va qisqacha tushuntirishlar bilan mos keladigan raqam mavjud. Kitob oxirida qo‘shimchalar mavjud. Ishning ushbu qismidagi tasvir homilador ayolning arterial tizimini o‘z ichiga oladi. “Mansur anatomiyasi” rasmlari anatomik tasvirlarning oldingi an’analari, ayniqsa, Iskandariya maktabining yunon va rim anatomistlarining ta’sirini ko‘rsatsa-da, homilador ayol tasviri Mansur ibn Ilyosning shaxsiy asari hisoblanadi. Bu dunyodagi eng qadimgi tasvirlardan biridir.
Kitobning salmoqli qismi markaziy va periferik asab tizimiga bag‘ishlangan bo‘lib, Mansur ibn Ilyosni neyroanatomiyaning asoschilaridan biri deb hisoblash mumkin.
Mansurning rasmlari Eronda kamida ikki asr davomida boshqa fors yoki arab tibbiyot qo‘lyozmalarida tez-tez ishlatilgan.
Manba: Azon.uz
Ctrl
Enter
Xato topdIngizmi
Iborani ajratib Ctrl+Enter tugmasini bosingMavzuga oid yangiliklar
