Biz kim va nimalardan qo‘rqamiz?

^{Foto: «Ziyouz.com»}
1938 yilning 4 oktabri — nafaqat o‘zbek adabiyoti yo madaniyati, balki butun O‘zbekiston tarixidagi eng mash’um sanalardan biri. Shu kuni Toshkentda millat daholari — Abdurauf Fitrat, Abdulla Qodiriy va Abdulhamid Cho‘lpon otib tashlangan edi. «Daryo» ushbu uch ulug‘ mutafakkir xotirasiga hurmat ramzi sifatida ularning yillar o‘tsa-da o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan jurnalistik materiallarini butun oktabr oyi davomida har kuni qayta e’lon qilib boradi.

Biz kim va nimalardan qo‘rqamiz?
Har kimning o‘ziga yarasha qo‘rqaturg‘an narsasi bo‘ladir. «Ishtonsizning cho‘pdan hadugi bor», degandek, shu vaqtda ishtonlik inson — haduksiz odam, ehtimol, yo‘qdir. Turkiston istatistiqa idorasining keyingi yiqg‘an hisobiga qarag‘anda, ishtonsizlar bana’ji¹ ko‘payibdirlarki, biz ularni aynan quyida ko‘chiramiz:

Mustamlakachi — achchig‘lang‘an chog‘ida sirining ochilishidan qo‘rqadir.
Har turluk idora mudirlari — saylov yaqinlashsa mansabdan tushib qolishdan qo‘rqadirlar.

Yangi ko‘z ochqan hisobsiz o‘zbek shoircha va shoirachalari — ming mashaqqat bilan azoblanib yozg‘an she’rlarining gazetalarda bosilmay qolishidan qo‘rqadirlar.

Tutantiruqsiz maqola yozishg‘a o‘rgangan muharrirlar — to‘sundan tegib qolaturg‘an tanqid kaltagidan qo‘rqadirlar.
Boy va sovdagarlar — ayniqsa, bularning qo‘rqunchlari poyonsizdir…

Chunonchi: do‘kon sovdasi yaqinlashsa, ijarani oshirib yuboraturg‘an yakanchilardan² qo‘rqadirlar, qo‘llarig‘a ko‘proq pul yig‘ilib qolsa, mollar oshib, pul qursining tushib ketishidan qo‘rqadirlar, qo‘lida anchayin qog‘oz ko‘targan kishini ko‘rsalar «torg‘ovoy nalo‘g» tushmog‘idan qo‘rqadirlar, ro‘za oyi kirib zakot berish eska tushsa, mollar hisobini olishdan qo‘rqadirlar… Har holda, bu durkum xalq uchun yer ham qo‘rqunch, ko‘k ham qo‘rqunch. Faqat qoro yerning ostig‘ina tinchdir!

Kambag‘al dehqon va ishchilar — kun sayin bozor bahosining birga bir ko‘tarilishidan qo‘rqadirlar³.
Hukumat idoralaridagi poraxo‘rlar — poraxo‘rliq bilan kurash boshlang‘andan beri o‘zlarining soyalaridan ham qo‘rqadirlar.

Ko‘kdagi bulutlar — yog‘may desa Xudoning buyrug‘idan, yog‘ay desa yerdagi maxluqlarning chirting-pirtingidan qo‘rqadirlar.

O‘zbek xotunlari — erlarining kaltagidan, qizlari ko‘chaga chiqay desa onalarining turtugidan qo‘rqub, peslar moxovdan, moxovlar pesdan, ajivalar taraladan, taralalar ajivadan; qisqasi katta-kichik, yassi-yapasqi, qing‘ir-qiyshiq, uzun-qisqa hammalari ham qo‘rqoqdirlar…

Man nima va kimdan qo‘rqaman?
Ayniqsa, manim ishim juda ham qiyin: yozay desam, oshna-og‘aynining sho‘rtumshuqlig‘idan, yozmay desam, «Mushtum» pochchaning jekirigidan qo‘rqaman.

Yana bundan boshqa qo‘rqaturg‘an ikir-chikirlarim:
— Eski shahar ko‘chalaridan yursam, betimga loy sachrashidan qo‘rqaman.
— Yog‘mur yoqqan kunlarida Eski shahar rastalarining ag‘nab ketishidan, sovdagarlarning to‘ng‘uz qo‘pishidan qo‘rqaman.
— Bilim yurtlari yonidan, boshlang‘ich maktablar qarshisidan o‘tub qolsam, istiqboldag‘i alvir-shalvir o‘zbek madaniyatidan qo‘rqaman!

Harholda manim ham qo‘rqunchlarim o‘zimga yetarlik…

Assalomu ala manittaba’l-xuda⁴.

Izohlar
1 Ban’aji — bachabir (forscha), bir necha, nihoyatda;
2 Yakanchi — inspektor; poraxo‘r;
3 O‘sha yillari mamlakatda pul qadrsizlanib, narx-navo ko‘tarilib ketgan edi, muallif shundan kinoya qilyapti;
4 To‘g‘ri yo‘lga ergashganlarga salom bo‘lsin (Hadisdan). “Zamin” yangiliklarini “Vkontakti”da kuzatib boring