Yana bir shov-shuvli ilmiy yutuq — va bu safar haqiqatan ham tarixga kirishga munosib. AQSHning Allen instituti hamda Yaponiya Elektraloqa universiteti tadqiqotchilari sichqon miyasining po‘stloq qismini to‘liq raqamlashtirib, haligacha teng kelmagan virtual modelni yaratishdi. Ular 9 million neyron va 26 milliard sinapsni yagona ishlovchi tizimga birlashtirishga muvaffaq bo‘lishdi. Bu haqda SC25 supercomputing conference doirasida ma’lum qilindi.
Loyiha rahbarlaridan biri Anton Arxipov bu yutuqni «texnik taraqqiyotdagi ulkan sakrash» deb atadi. Uning so‘zlariga ko‘ra, ilk marta bunday murakkab simulyatsiyani amaliy va samarali ishga tushirish mumkinligi isbotlandi. Demak, yaqin kelajakda yanada chuqurroq neyrobiologik tahlillar, hatto inson miyasi modelini tuzish imkoniyati ham oydinlasha boshladi.
Yaratilgan model o‘zaro bog‘liq 86 ta funksional miya sohasini qamrab olgan. Simulyatsiyani ishlatish uchun dunyodagi eng tezkor superkompyuter — Fugaku tanlandi. U soniyasiga kvadrillionlab amallarni bajarib, milliardlab virtual neyron aloqalarini bir vaqtning o‘zida sinxronlashtiradi.
Haqiqiy sichqon miyasi taxminan 70 million neyrondan iborat bo‘lsa-da, bu modellashtirilgan miyadagidan taxminan sakkiz baravar ko‘p: tadqiqotchilar neyronlarning qanday «yonishini», qo‘zg‘alish to‘lqinlarining qay tarzda tarqalishini va bir sohadagi kichik buzilish boshqa nuqtaga qanday ta’sir qilib o‘tishini real vaqtda kuzatish imkoniga ega bo‘lishdi.
Simulyatsiya yordamida olimlar ikki yarim shar o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirni, kognitiv jarayonlar va diqqat bilan bog‘liq faollik qanday shakllanishini o‘rganib ko‘rishdi. Buni tirik miyada, invaziv operatsiyalarsiz amalga oshirish deyarli imkonsiz edi — ammo virtual miya bunday cheklovlarni yo‘qqa chiqardi.
Bundan tashqari, yangi raqamli xarita nevrologik xastaliklar va miyadagi turli buzilishlarni hayvonlarda takroriy tajriba o‘tkazmasdan turib sinab ko‘rish imkonini paydo qiladi. Buning o‘zi ham tibbiyot va bioetika uchun katta qadam.
Tadqiqotchilarning keyingi maqsadi — modelni yanada yiriklashtirish, avvalo sichqon miyasining to‘liq virtual shaklini yaratish, keyin esa inson miyasining raqamli nusxasiga yo‘l ochish.
Shubhasiz, neyrotexnologiyada yangi davr endigina boshlanyapti.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
Mehmon guruhidagi foydalanuvchilar ushbu nashrga izoh qoldira olmaydi.
