Buyraklar faoliyatida muammo borligini anglatuvchi 6 ta xavfli alomat

^{Foto: Pinterest}
Ma’lumki, buyraklar qorin bo‘shlig‘ida, umurtqa pog‘onasining ikkala tomonida pastki orqa darajasida joylashgan juft organlardir. Buyrak funksiyasi ortiqcha suyuqlik va metabolizmning chiqindilarini chiqarib yuborish bilan cheklangan, degan fikr mutlaqo noto‘g‘ri. Aslida, buyraklar butun organizmning to‘liq ishlashida hal qiluvchi rol o‘ynaydigan va u uchun ko‘plab hayotiy jarayonlar uchun mas’ul bo‘lgan organdir.

• Kaliy tuzi, xlor, vodorod, kalsiy, magniy va bikarbonatlar kabi minerallar va boshqa kimyoviy moddalarni tartibga soladi. Organizmdagi suyuqlikning optimal tarkibini saqlaydigan buyraklardir. Patologiya holatida yuqoridagi moddalarning konsentratsiyasi nomutanosiblikka olib keladi, bu yurak ritmining buzilishiga, mushaklar faoliyatining o‘zgarishiga, suyak, tishlarning holatining yomonlashishiga va boshqa salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
  
• Turli xil gormonlar (renin, aldosteron, angiotenzin, prostaglandin va boshqalar) ishlab chiqarilishi va organizmdagi suv va tuzning tartibga solinishi ham bevosita buyraklar faoliyatiga bog‘liq.
  
• D vitamini gormonal shaklga aylanadi va buyraklar tufayli faollashadi, bu esa oziq-ovqatdan kalsiyning so‘rilishini, suyak va tishlarning normal o‘sishini ta’minlaydi.
  
• Gemoglobin darajasi ham bevosita buyraklar ishiga bog‘liq, chunki eritropoetin aynan shu organlarda sintezlanadi — qizil qon tanachalari yoki eritrotsitlar ishlab chiqarish uchun javob beradigan gormon. Buyrak kasalligi bilan uning ishlab chiqarilishi kamayadi, bu anemiyaning asosiy sababiga aylanadi.

Buyraklar faoliyatining xilma-xilligi tufayli uning buzilish belgilari turlicha. Quyida ularning eng asosiylari bilan tanishtiramiz.

Og‘riq
Qoida tariqasida, og‘riq organizmdagi noxush jarayonlarning birinchi signalidir, aksariyat hollarda bu buyrak patologiyasiga xos emas. Istisno tariqasida buyrak va peshob yo‘llari bilan bog‘liq bir qator kasalliklardir – bularga urolitiyoz, polikistik kasallik va boshqa ba’zi kasalliklar kiradi.

Kistalarning mavjudligi yoki buyrak toshlarining harakatidan kelib chiqadigan mexanik bosim chidab bo‘lmas og‘riqlarga olib kelishi mumkin. Yuqoridagi tashxislarni tasdiqlash va buyrak sohasidagi noqulaylik sababini aniqlash uchun minimal klinik va instrumental tekshiruv yetarli. Buyrak funksiyasining pasayishi va natijada buyrak yetishmovchiligining rivojlanishi og‘riq bilan birga kuzatilmaydi.

Shish
Shish — buyrak funksiyasi buzilishining eng keng tarqalgan belgilaridan biri. Ular asosan yuz sohasi, ayniqsa, ko‘z qovoqlari, shuningdek, oyoq va qo‘llarda kuzatiladi. Shish yurish paytida noqulaylik tug‘diradi. Buyraklar ishidagi muammo yomonlashgani sababli shish sindromi tobora kuchayib boradi. Kuchli shishning to‘satdan paydo bo‘lishi ko‘plab buyrak kasalliklarining boshlanishiga xosdir. Shishning buyrak patologiyasining o‘ziga xos belgisi emasligini aniq tushunish kerak. Buyrak yetishmovchiligining oxirgi bosqichida ham ularning mavjudligi majburiy bo‘lmaydi. Buyrak funksiyasining buzilishi bilan bir qatorda, shish boshqa ko‘plab jiddiy kasalliklarda uchraydi va to‘liq tekshiruvni talab qiladi.

Oshqozon-ichak traktining buzilishi
Buyrak faoliyati yomonlashganda, zaharli moddalar organizmda tabiiy ravishda to‘planadi, bu oxir-oqibat ishtahani yo‘qotish, ko‘ngil aynishi, qayt qilish va oshqozon-ichak traktining boshqa ko‘plab kasalliklariga olib keladi. Terining va shilliq qavatining qichishi ko‘rinishi bilan birga bo‘lishi mumkin. Tibbiy ma’lumotsiz bunday alomatlarni buyraklar bilan bog‘lash juda qiyin, shuning uchun agar ular paydo bo‘lsa, murakkab diagnostika va mutaxassis maslahati zarur.

Yuqori qon bosimi
Yuqori qon bosimi ham buyrak kasalligining mumkin bo‘lgan alomati hisoblanadi. Gipertoniyaning o‘zi buyrak yetishmovchiligi uchun xavf omili ekanligini esga olish kerak. Shuning uchun qon bosimining oshishi buyrakning shikastlanishiga olib keladi va buyrak funksiyasining buzilishi, o‘z navbatida, gipertoniyani yomonlashtiradi. Shuning uchun har qanday holatda ham qon bosimini nazorat qilish tavsiya etiladi.

Anemiya
Buyraklar qon aylanishida bevosita ishtirok etadi: aynan ularda eritropoetin ishlab chiqariladi — bu qizil qon hujayralari ishlab chiqarilishi tufayli qondagi gemoglobinning normal darajasini ta’minlaydigan gormon. Buyraklar tomonidan eritropoetin sintezining pasayishi ularning ishi buzilgan taqdirda anemiyaga olib keladi, bu bir qator alomatlar bilan tavsiflanadi: zaiflik, charchoq, terining rangsizligi, soch to‘kilishi, tirnoq plastinkasining mo‘rtligi va boshqalar.

Anemiya ham buyrak yetishmovchiligining o‘ziga xos belgisi emas, lekin ba’zida uzoq vaqt davomida gemoglobinning pasayishi buyraklar faoliyatining yagona belgisidir. Bu bevosita buyrak funksiyasi bilan bog‘liqligini ko‘rsatadigan xarakterli xususiyat anemiyani davolashda an’anaviy terapiyaning samarasizligi hisoblanadi.

Peshobning miqdoriy va sifat tarkibidagi o‘zgarishlar
Agar buyrak muammosiga shubha qilinsa, birinchi navbatda peshob rangiga e’tibor berish kerak. Ko‘pik, qon yoki boshqa aralashmalar mavjudligi darhol laboratoriya diagnostikasi va davolashni talab qiladi. Shuningdek, kunlik miqdorning kamayishi buyraklarda muammo borligini ko‘rsatishi mumkin.

Buyraklar butun organizmning ishini tartibga solishda ishtirok etadi, ya’ni ularning ishidagi har qanday muammo boshqa barcha organlar va tizimlar ishining yaxlitligini buzilishiga olib keladi.

Buyrak patologiyasining oldini olish uchun yuqorida ko‘rsatilgan belgilarning birinchi paydo bo‘lishida imkon qadar tezroq shifokor bilan maslahatlashish, buyrak kasalliklarini davolash uchun keng qamrovli klinik va laboratoriya tekshiruvidan o‘tish kerak. “Zamin” yangiliklarini “Telegram”da kuzatib boring