Бугун сосиска, колбаса, дудланган гўшт ва музлатилган ярим тайёр таомлар нимаси билан организмга зиён келтириши мумкинлиги ва нима учун эллик ёшдан сўнг (ҳатто ундан олдин ҳам!) улардан воз кечишингиз кераклигини муҳокама қиламиз.
Қайта ишланган гўшт нима?
Ёғсиз гўшт, шубҳасиз, фойдали. Курка ва товуқ гўшти — юқори протеинли мазали ва соғлом таомларни тайёрлаш учун ажойиб имконият. Аммо агар гўшт териси билан саноат гўшт майдалагичда бир неча марта ўтказилган, қаттиқ тузланган, зираворлар билан хушбўйланган ҳолда қадоқланган бўлса, бундай маҳсулотлардан деярли ҳеч қандай фойда йўқ, аксинча, соғлиққа зарар етказади.
Гап қайси маҳсулотлар ҳақида кетмоқда?
Мана бир нечта мисоллар:
- Сосиска;
- Колбаса;
- Дудланган гўшт;
- Консерваланган гўшт.
Нима учун бундай маҳсулотлар зарарли?
Статистикага кўра, ратционида қайта ишланган озиқ-овқатлар кўп бўлган одамлар соғлом турмуш тарзини олиб бориш эҳтимоли камроқ. Улар янги мева ва сабзавотларни камроқ истеъмол қилади.
Муайян маҳсулотларнинг зарари ва фойдалари ҳақида тадқиқот олиб борадиган олимлар аниқроқ натижаларга эришиш учун ушбу омилларни ҳисобга олишга ҳаракат қиладилар. Бир қатор тадқиқотлар шуни кўрсатдики, қайта ишланган гўшт маҳсулотларини тез-тез ишлатиш сурункали касалликларнинг ривожланиш хавфини оширади.
Буларга қуйидагилар киради:
- Юқори қон босими;
- Юрак-қон томир касалликлари;
- Сурункали обструктив ўпка касаллиги (КОАH)
- Ичак ва ошқозон саратони.
Нитратларнинг нима аҳамияти бор?
Нитратлар ўз-ўзидан хавфли эмас. Аммо уларнинг баъзилари озиқ-овқатда (ёки организмда) нитритларга, бошқалари эса кансероген нитрозо бирикмаларига айланиши мумкин.
Гўштнинг қизил рангини сақлаб қолиш, таъми ўзгаришига қарши курашиш ва сақлаш вақтида бузилишнинг олдини олиш учун гўшт маҳсулотларига оз миқдорда нитритлар қўшилади.
Умуман олганда, бу ўринда ҳеч қандай қўрқинчли нарса йўқ — колбасадаги бир чимдим нитрит овқатдан заҳарланишдан кўра яхшироқдир.
Нитрoзо бирикмаларига айлантирилган нитрит кансероген таъсирга эга бўлиши мумкин.
Нитрoзаминларнинг мумкин бўлган манбалари:
- Қайта ишланган гўшт маҳсулотлари;
- Талабга жавоб бермайдиган ичимлик суви;
- Тамаки тутуни;
- Тузланган сабзавотлар.
Озиқ-овқат маҳсулотларида нитрозаминлар, асосан, қайта ишланган гўшт маҳсулотларига юқори ҳарорат билан (130 градусдан юқори) таъсир қилганда, масалан, колбаса қовурилганда ҳосил бўлади.
Нима учун дудланган гўшт зарарли?
Гўштни дудлаб пишириш — уни узоқроқ сақлашнинг энг қадимги усулларидан бири, шунинг учун кўпчилигимиз гўштдаги бу ҳид ва таъмни яхши кўришимиз ажабланарли эмас.
Бироқ дудлаш жарайони полициклик ароматик углеводородлар (PAH) каби потенсиал зарарли моддаларни ишлаб чиқаради. Бундай моддалар органик хом ашё — кўмир, ёғоч, тамаки, озиқ-овқат ва бошқаларни ёқиш пайтида ҳосил бўладиган бирикмалардир. Зарарли моддалар тутун билан дудланган маҳсулотлар юзасига, шунингдек, очиқ оловда, панжара ёки печда пиширилган гўштга тушади.
Тадқиқотлар шуни кўрсатдики, полициклик ароматик углеводородларнинг бир қисми ҳам соғлиққа зарар етказиши мумкин, шу жумладан, саратон хавфини оширади.
Шунингдек, гўшт ёки балиқни юқори ҳароратда пишириш гетероциклик аминларнинг (HА) ҳосил бўлишига олиб келади. Бундай усулда тайёрланган таомни тановул қилиш йўғон ичак, кўкрак саратони хавфини ошириши мумкин. Шу боис гўштни паст ҳароратда ёки буғда пиширишни афзал кўриш, куйиб пишган гўштдан воз кечиш лозим.
Тузнинг хавфи қай даражада?
Деярли барча гўшт деликатеслари тузга тўйинтирилади — бу нафақат уларни мазали қилади, балки консервант сифатида ҳам ишлайди.
Туз билан боғлиқ муаммо — бир нечта тадқиқотлар шуни кўрсатдики, натрийга бой парҳез ошқозон саратони хавфини оширади. Олимлар туз Ҳелиcобаcтер пйлори бактерияларининг кўпайишини кучайтириши мумкинлигини аниқлади. У ошқозон ярасини келтириб чиқаради, бу саратон учун хавф омилидир.
Қайта ишланган озиқ-овқатлардаги ёғлар нима учун зарарли?
Деликатес гўштлари одатда жуда ёғли (бу уларни мазали қилади) бўлади, аммо бу ёғларнинг деярли барчаси тўйинган бўлиб, семириш ва юрак касалликларига олиб келади. Турли тўйинган ёғ манбалари колбаса ва бошқа маҳсулотларга ҳажмни ошириш ва харажатларни камайтириш учун қўшилади.
Музлатилган озиқ-овқатлар ҳақида нима дейиш мумкин?
Музлатилган чучвара — агар улар одатий ингредиентлар билан тайёрланган ва ортиқча нарсалар қўшилмаган бўлса, ажойиб таомдир. Афсуски, дўкондан музлатилган бундай ярим тайёр овқатларни харид қилганингизда, улар таркибида кўп миқдорда туз, тўйинган ёғ, ортиқча шакар ва крахмал йўқлигига ишонч ҳосил қила олмайсиз.
Бу ҳолда вақтни тежаш саломатликка тобора кўпроқ салбий таъсир кўрсата бошлайди. Шу боис мазали соғлом таомларни ўзингиз тайёрлашга вақт ажратинг ва уни музлатиб қўйинг.
Узоқ йиллар давомида соғлом бўлиш учун сабзавот, мева, дон, ёғсиз гўшт ва ёғли балиқлардан иборат парҳезга риоя қилиш керак. Албатта, ҳаётнинг ритми ҳар доим ҳам ҳар куни овқат пиширишга имкон бермайди. Бу вақтда консерва ва музлатилган овқатлар ёрдамга келади. Лекин ақл билан танланг — “тушонка” ўрнига консерваланган балиқ, чучвара ўрнига музлатилган мевалар ва камроқ туз билан қадоқланган сабзавотлар (масалан, ловия) ва ҳоказо.
“Замин” янгиликларини “Facebook”да кузатиб боринг
