Фото: Yandex. Жеймс Алтушер
Машҳур тадбиркор ва ёзувчи Жеймс Алтушернинг шахсий тажрибаси эътиборингизга ҳавола қилинади.
“Шахмат туфайли мен севгилимни топдим, коллеж ва аспирантурага кирдим, илк бор ишга қабул қилиндим ва биринчи бизнесим учун капитал киритдим. Шахмат мен учун жуда кўп эшикларни очди, ваҳоланки, улар менинг ёнверимда маҳкам қулфланган ҳисобланарди”, — дейди у.
- Шахмат ўқиб изланишга ўргатади
Баъзилар тахтадаги фигураларни йиллар давомида ўзгартирадилар, аммо ўйинлари ҳеч қачон яхшиланмайди. Менинг бир дўстим бор, ҳар беш йилда у билан бир марта учрашаман. У шахматни яхши кўради, лекин уни ўрганишга ҳаракат қилмайди. У ҳар куни ўйнайди. Худди шу ҳаракатларни амалга оширади. Айнан шу хатоларга йўл қўяди. У ўзига ёққан иш билан шуғулланади, лекин ўйинининг савияси ўзгармайди.
Нега бундай? У бунга 10 минг соат сарфламаганми? Эҳтимол, сарфлаган. Аммо гап фақат 10 минг соатда эмас. Бу шу вақтни онгли амалиёт тарзида ўтказишда.
Яхши шахматчи бўлиш учун мураббий керак. Ўтмишдаги буюк ўйинчининг стратегиялари билан танишиш учун ўйин тарихини таҳлил қилишингиз керак бўлади. Бундан ташқари, дебютлар каби муҳим элементларни доимий равишда ўзлаштиришингиз талаб этилади. Ва, албатта, доимо ўйнанг, мағлуб бўлинг ва муваффақиятсизликлар сабабларини англаб етинг.
Ва ҳамма жойда бу керак. Яъни бизнесни самарали бошқариш учун ҳам таниқли тадбиркорлар ва раҳбарларнинг минглаб маслаҳатлари ва ҳикояларини қайта ўқиб чиқишингиз зарур. Яхши матнларни ёзиш учун сиз доимо ишлашингиз ва кўрсатмаларни диққат билан тинглашингиз керак бўлади.
- Шахмат сизга қандай қилиб виқор билан мағлуб бўлишни ўргатади
Мен шахмат ўйнашни анча кеч, 17 ёшимда бошлаганман. Орадан бир йил ўтиб, ўз давлатим талабалари орасида энг кучли ўйинчига айландим. Аммо ғалабаларга қарамай, мағлуб бўлиб қолдим.
Битта мағлубиятдан сўнг шахмат фигураларини ерга сочиб юбордим ва эшикдан отилиб чиқдим. Ҳамма кулиб юборди, мен бир неча кун мактабга бормадим. Икки ойдан кейин дадам билан ўйнадик. Мен эса кап-катта одам шоҳим бурчакка тиқилиб қолганда бақириб йиғлаб юбордим.
Ва яна бир марта: у пайтда мен аллақачон 18 ёшда эдим, АҚШ ўрта мактаб чемпионатида Ню-Жерси вакили эдим. Биринчи ўйинда ғалаба қозондим, аммо иккинчисида мағлуб бўлдим. Шу қадар хафа бўлдимки, бобом ва бувим мени олиб кетишга мажбур бўлишди. Табиийки, турнирда кейинги иштирок этишим ҳақида оғиз очилмади.
Яна ўзим мағлуб бўлаётган даҳшатли тушлар кўрдим. Ўйин миямда айланиб юрарди. Фақат узоқ вақтдан кейин мен натижага эмас, балки жараёнга эътибор қаратишни ўргандим. Гап ғалаба қозонишда эмас, яхшиланишда. Кейин мен мағлубиятимни ўрганишни бошладим, биринчи ҳаракатдан тортиб то охиригача ҳамма нарсани бирга олиб бориш учун мураббийга бордим. Шу тариқа мутахассисдан мураббийга айландим.
Ҳали ҳам ютқазишни ёқтирмайман. Ёмон кўраман. Бу ёмон туйғу. Аммо шу билан бирга мен ҳеч қачон муваффақиятсизликка йўл қўймайман. Ўрганишнинг ягона йўли — янги нарсаларни ўзлаштиришдир. Ва мағлубият — бу ўрганилмаган жойлар белгиланган хаританинг бир тури.
- Шахмат сизга қандай рақобат қилишни ўргатади
Биз атрофимиздаги ҳаётни рақобат эмас деб ўйлашни яхши кўрамиз. Аммо ҳақиқат бошқача: муваффақиятга эришиш учун сиз бошқалардан яхшироқ бўлишингиз керак. Ажралиб туриш лозим.
Ҳар бир турнир олдидан қаттиқ ҳаяжонга тушардим. Кўнгил айнишигача асабийлашдим. Ўйин ўртасида хатога йўл қўйганимда эса баттар ёмонлашиб, мағлуб бўлар эдим. Аста-секин фикрлаш тарзимни ўзгартира бошладим. Шахмат тахтаси устида кўп вақт ўтказа бошладим. Диққатим ҳар бир ҳаракатни таҳлил қилишга қаратилган бўларди.
Мағлубиятга киноя билан муносабатда бўлишни ўрганганимдан кейин яхшироқ ўйнай бошладим. Узоқ ўйин давомида рақибнинг ўйинни қандай тугатиши мумкинлигини тушуниб қолганимда янада яхшироқ ўйнадим. Ҳатто энг умидсиз вазиятларда ҳам умидни йўқотмаслик қобилиятини ўзлаштирганимда аввалгиданда яхшироқ натижа кўрсатдим.
- Шахмат ақл билан эҳтиёткорликка ўргатади
Шахмат ўйнаш — параноид бўлишдир. Душман рақибни йўқ қилишни хоҳлайдиган йиртқичдир. Шунинг учун сиз муқаррар равишда ўз вариантларингизни ўйлаб кўришингиз керак. У сизни қандай қилиб ейди? Энг ёмон сценарий нима?
Кўп ўтмай мен бошқа одамларнинг пулларини бошқараётганимда, яна энг ёмон сценарийлар ҳақида ташвишланардим. Қизлар билан учрашганимда ҳамиша воқеалар ривожланишининг энг ёмон сценарийларини тасаввур қилардим.
Эҳтимол, ниҳоятда паранояк (психологик бузилишнинг бир тури) эдим. Кўпинча атрофимдаги ҳамма нарсани йиртқичлар деб ўйлардим. Бироқ ҳар биримиз, биринчи навбатда, ўз манфаатларимизни ҳимоя қиламиз. Биз шундай яшаймиз. Асосийси, паранояни қандай бошқаришни ўрганиш. Энди мен аниқ ажрата оламан: бу ерда сиз шубҳаланишингиз мумкин, аммо бу жойда эса хавотирга ўрин йўқ.
- Шахмат тўсиқларни енгиб ўтишга ўргатади
Ўйин туфайли биринчи марта мендан анча катта ва анча ёш дўстларим бор эди. Улар турли мамлакатлар ва ижтимоий гуруҳлардан эди.
Бир куни мен Буэнос-Айресдаги жаҳонга машҳур шахмат клубига бордим. У ерда Фишер Петросиан Алекхине Капабланкани мағлуб этган. Испанча гапира олмасдим. Клубни бошқарган йигитлар эса инглиз тилини билишмасди. Аммо дўстим уларга шахмат бўйича рейтингим қандай эканини пичирлади ва мен ўзимни дарров ичкарида кўрдим: Аргентинанинг ўсмир чемпионлари билан ўйнадим, кейин эса бу тарихий масканга мени экскурсия қилишди.
Шахмат менга илгари имконсиз бўлиб туюлган кўплаб ижтимоий тўсиқларни енгиб ўтишга ёрдам берди. Ўйин менга сўзсиз тушунарли тилда гапиришни ўргатди, яъни маҳорат тилида.
- Шахмат сизга ҳамфикрларни топишга ўргатади
Одамлар кўпинча шахматчиларни ақлли деб ўйлашади. Бу аслида кўпроқ маданий афсона. Даҳолар ҳам, аҳмоқлар ҳам бўлади. Бироқ шахмат ва IQ даражаси ўртасидаги боғлиқлик ҳақидаги нотўғри тушунча менга ноёб имкониятларни берди.
Масалан, коллежга киришдан олдин жуда ёмон баҳога ўқир эдим. Яхшиямки, имтиҳон олувчим паст даражали шахматчи бўлиб чиқди. Суҳбат давомида мен унга бир нечта ўйинларни таҳлил қилишда ёрдам бердим. Ва мен коллежга кирдим.
Бирорта университет мени аспирантурага киритмаган. Дунёдаги энг яхши шахмат компьютерида ишлаётган битта ўрта мактаб бундан мустасно.
Иш излаётганимда барча суҳбатларда муваффақиятсизликка учраганман. Мен бирорта саволга жавоб бера олмас эдим. Бир куни яна бир хижолатли суҳбатдан сўнг ўзимнинг ноқулай костюмим билан ташқарига чиқдим ва яхши кўрган қизимга қўнғироқ қилиб: “Мен Нью-Йорк учун етарли даражада ҳеч нимага эга эмасман”, дедим.
Кейин шахмат столлари ўрнатилган қўшни боққа ўйнагани бордим. Биринчи рақибим — ҳақиқий мураббийни мағлуб этдим. Ўйин тугагач, мен юқорига қарадим ва муваффақиятсиз бошлиғимнинг хўжайинини кўрдим. “Мен илгари ҳеч ким Илонни мағлуб этганини кўрмаганман”, деди у ўйчанлик билан. Кейин паркда бир соат сайр қилиб, шахмат, интернет, телевизор ва бошқа нарсалар ҳақида суҳбатлашдик. Мен иш топдим.
Шахмат мен учун ҳамма нарсани англатади. Йўқ, мен бу борада энг зўр эмасман. Лекин бошқалардан яхшироқ бўлиш учун етарлича яхши. Сиз чиндан ҳам ёқтирадиган ҳар қандай фаолиятда бундай натижаларга эришишингиз мумкин.
Агар бирор нарсага чинакам иштиёқ билан ёндашсангиз, атрофингизда бир зумда сизни ҳимоя қиладиган ва олға силжитадиган жамият пайдо бўлади. Сиз шунчаки шахс эмас, балки кўпроқ нарсага айланасиз.
- Шахмат ривожланишга ўргатади
Атрофга назар ташласангиз, одамлар турли зинапояларда жойлашганга ўхшаб кўринишини тушунасиз. Мендан баланд бўлганлар бор — улардан ўрганиш керак. Менга тенг — сиз улар билан ҳамкорлик қилишингиз мумкин. Ва пастроқ бўлганлар — улар билан билим алмашиш ва юқорига кўтарилишга ёрдам бериш муҳимдир.
Бундай даражалар ҳамма жойда мавжуд: ёзувчилар, бизнесменлар, ишлаб чиқувчилар. Ва бундай нарвон кишини рағбатлантиради. Мен энди яхшироқ ўйнаганларга шахмат доналарини улоқтирмайман, аксинча, ривожланишни хоҳлайман. Кимдан ва нимани ўрганишни биламан. Мен ўзимга ўхшаш одамларни топаман.
“Замин” янгиликларини “Одноклассники”да кузатиб боринг
