Avstraliya tarixidagi sirli kema halokati: Endeavour qayerda topildi?

Avstraliya milliy dengiz muzeyi uzoq yillik bahslarga nuqta qo‘yib, tarixdagi eng mashhur kemalardan biri – Jeyms Kuk boshqargan Endeavour kemasining halokatga uchragan joyini tasdiqladi. Bir necha o‘n yillar davom etgan tinimsiz arxeologik va tarixiy izlanishlar natijasida olimlar bu mashhur kema qoldiqlarini AQSHning Rod-Aylend shtatidagi Nyuport bandargohining loyqa va suvosti qumliklari orasidan topishdi.

Avstraliyaning sharqiy qirg‘oqlarini birinchi bo‘lib tadqiq qilgan va Yevropa kemalari ichida bu mintaqalarga ilk marta yetib borgan Endeavour kemasining halokati tarixchilar va arxeologlar uchun doimo qiziq bo‘lib kelgan edi. Avstraliya milliy dengiz muzeyining e’lon qilgan hisobotida, kemaning qoldiqlari nihoyat qat’iy ravishda aniqlanganligi va bu holat keng jamoatchilikka e’lon qilinganligi aytilmoqda.

Endeavour kemasi 1768 yilda Buyuk Britaniyadan buyuk kashfiyot va tadqiqotlar sayohatiga yo‘l olgandi. Sayohatning asosiy maqsadi «noma’lum janubiy yerlarni» ilmiy jihatdan o‘rganib, xaritalarda aniq ko‘rsatib berish edi. Ushbu muhim ekspeditsiya natijasida Jeyms Kuk va uning dengizchilar jamoasi tarixda ilk bor Yangi Zelandiya hamda Avstraliya sharqiy sohillarini kashf etgan va aniq xaritaga tushirishga muvaffaq bo‘lgan.

Ekspeditsiyadan keyin Angliyaga qaytib kelgan kema keyinroq sotuvga qo‘yilib, uning nomi Lord Sandwich deb o‘zgartirilgan va harbiy maqsadlarda ishlatilgan. Amerika mustaqillik urushi yillarida Britaniya armiyasi uchun harbiy transport vazifasini bajargan mazkur kema keyinchalik eskirib, harbiy qamoqxona sifatida ishlatila boshlangan.

1778 yilda esa, Fransiya floti Narragansett ko‘rfazini qamal qilib olganida, Britaniya harbiylari strategik sabablarga ko‘ra bir necha o‘nta eski kemalarni ataylab cho‘ktirishga qaror qilgan. Ular orasida mashhur Endeavour ham bor edi. Shundan beri kema qoldiqlari aynan qayerda ekanligi ma’lum bo‘lmagan va bu tarixiy sir ko‘plab olimlarning diqqat markazida bo‘lib kelgan.

1999 yilda boshlangan qidiruv ishlari chog‘ida bir qancha kemalar qoldiqlari topildi, ammo ularning qaysi biri haqiqiy Endeavour ekanligini aniqlash oson kechmadi. 2022 yilda arxeologlar Nyuport suvlari tubida topilgan qoldiqlar aynan shu mashhur kemaning qoldiqlari ekanligini taxmin qilgan bo‘lsalar-da, bir qator olimlar va ekspertlar bu xulosani ertaroq deb hisoblab, bunga yetarli dalillarni talab qilishgandi.

Uch yillik qo‘shimcha tadqiqotlar va arxeologik topilmalar o‘rganilganidan keyin, Avstraliya milliy dengiz muzeyi bu muhim topilmani oxirgi va yakuniy holda tasdiqladi. Muzey rahbari Daril Karp barcha ishtirok etgan olimlar va arxeologlarga minnatdorlik bildirib, bu natija tarixiy tadqiqotlar sohasidagi yirik yutuq ekanini ta’kidladi.

Bugun ushbu sirning ochilishi nafaqat tarixchilar uchun, balki Avstraliya va butun dunyo dengiz tadqiqotchilari hamda tarix ishqibozlari uchun ham katta voqea hisoblanmoqda. Endeavour kemasining topilishi Tinch okeani orqali amalga oshirilgan buyuk tadqiqotlarning tarixi yanada boyib, uning sirlari ochilishi uchun yana bir muhim qadamdir.

Avstraliya tarixida muhim o‘rin tutadigan bu kema qoldiqlarining aniqlanishi ko‘p yillar davomida olib borilgan arxeologik sa’y-harakatlarning natijasidir. Endi tarixiy va arxeologik tadqiqotlar sohasida bu topilma muhim manba va ramz sifatida xizmat qiladi. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!