AQSH prezidenti Donald Tramp ma’muriyati Rossiya–Ukraina urushini tugatish uchun ishlab chiqqan navbatdagi tinchlik konsepsiyasini bir nechta nufuzli nashrlar bir vaqtning o‘zida yoritdi. Axios, Reuters, Financial Times va The Economist manbalariga tayanib xabar berishicha, Vashington taklif qilayotgan yangi loyiha Donesk oblastining katta qismini Rossiyaga topshirish, Qrim va Donbassni Rossiya hududi sifatida amaliy tarzda tan olish, shuningdek Zaporijjya va Xersonda front chizig‘ini muzlatish kabi jiddiy imtiyozlarni o‘z ichiga oladi. Bu esa Ukraina va uning ittifoqchilari tomonidan “katta yon berish” deb baholanishi mumkin.
Manbalar ta’kidlashicha, Yangi Vashington rejasi jami 28 banddan iborat bo‘lib, Ukraina qo‘shinlarini Doneskdan olib chiqishni hamda ikki tomon uchun harbiylardan xoli zona yaratishni nazarda tutadi. Parallel ravishda Rossiya ham Donesk va Luhansk hududlariga armiya joylashtirish huquqidan mahrum bo‘ladi.
Shu bilan birga, Rossiya qisman egallagan, ammo to‘liq nazorat qilolmagan Zaporijjya va Xerson oblastlaridagi front joyida “muzlab qoladi”. Kelgusida muzokaralar orqali ushbu hududlarning qaysi qismi Ukrainaga qaytarilishi mumkinligi haqida aniq mexanizm hozircha belgilanmagan.
Rejaning eng bahsli jihatlaridan biri — AQSH va Yevropadagi bir qator davlatlar Qrim va Donbassni Rossiya hududi sifatida rasman tan oladi, ammo Ukraina bunday tan olishga majburlanmaydi. Shuningdek, Kiyevning uzoq masofali raketa zarbalarini qo‘llash imkoniyatlari cheklanadi, Ukraina armiyasi soni ikki yoki ikki yarim baravar qisqartirilishi nazarda tutiladi.
Financial Times manbalari qo‘shimcha qilganicha, Kiyev rus tiliga rasmiy maqom berish, Rus pravoslav cherkoviga alohida huquqiy maqom ajratish kabi talablarga ham duch kelishi mumkin. Reja chet el qo‘shinlarini Ukraina hududiga joylashtirishni ham qat’iy tarzda taqiqlaydi.
AQSH esa bu imtiyozlar evaziga Rossiyaning navbatdagi harbiy tajovuzi bo‘lgan taqdirda Ukrainaga xavfsizlik kafolatlari berilishini taklif qilmoqda. Ammo bu kafolatlarning qay tarzda ishlashi hozircha noma’lum.
Ukraina – reja yoqmagan yagona tomon
Garchi Tramp ma’muriyati bu taklifni “realistik yo‘l xaritasi” sifatida ko‘rmoqda, Kiyev unga ochiqdan ochiq rozi emas. Axios xabariga ko‘ra, Prezident Zelenskiy rejani muhokama qilish uchun yig‘in tashkil etilishi kerak bo‘lgan Anqara uchrashuvini bekor qilgan. Ukraina manbalari ta’kidlashicha, Kiyev bu rejani Yevropa davlatlari ishtirokida kengroq formatda muhokama qilishni xohlagan.
Shuningdek, Ukraina tomoni muzokaralarning to‘xtab qolishini mamlakat energetika sohasidagi korrupsiya mojarosi bilan bog‘layotgan versiyalar ham mavjud.
Reuters manbalari ta’kidlashicha, Vashington Kiyevni rejadagi asosiy punktlarga rozi qilish tarafdori. AQSH rasmiylari fikricha, agar urush davom etsa, Ukraina baribir Donbassni yo‘qotadi, shuning uchun kelishuvni hozir tuzish Kiyev manfaatiga mos keladi.
Yevropa – ishonchsiz, Rossiya – qanoatli
Yevropaning bir qator rasmiylari bu tashabbusga qattiq shubha bilan qaramoqda. Bloomberg muxbiri Aleks Uikhem yozishicha, Yevropa mamlakatlari AQSH va Rossiya o‘zaro “yo‘l topishga urinyapti”, bunday jarayondan chetda qolgan Yevropa esa o‘yindan uzoqlashib bormoqda, degan xavotirda. Yevropa tomoni Rossiya bu muzokaralardan sanksiyalar bosimini kamaytirish uchun foydalanayotgani haqida ham fikr bildirayotgani aytiladi.
Shu bilan birga, Kreml tashabbus matbuotda paydo bo‘lganidan so‘ng muzokaralarni davom ettirishga tayyorligini ma’lum qildi. Dmitriy Peskovning aytishicha, “Moskva muloqotdan qochmayapti, tanaffus Kiyevning muzokara istamasligi sabab yuzaga kelgan”.
Turkiyaning o‘rni va Zelenskiyning reaksiyasi
Zelenskiy Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘an bilan uchrashuvda Anqarani vositachilik qilgani uchun minnatdorlik bildirdi va “Turkiya zarur diplomatik maydonni taqdim etmoqda” deya ta’kidladi. Uning so‘zlariga ko‘ra, Ukraina prezident Trampning urushni qat’iy va adolatli shartlar bilan tugatish bo‘yicha har bir tashabbusini qo‘llab-quvvatlaydi.
Zelenskiy shu bilan birga, urushni “ishonchli va munosib yakunlash” mumkin bo‘lgan har qanday formatda ishlashga tayyorligini bildirdi.
Yakuniy xulosa qilib aytganda, Vashingtonning yangi rejasi Ukraina atrofidagi diplomatik maydonni yanada qizdiryapti. Bir tomonda — Rossiyaga yaqin talablar, ikkinchi tomonda — Kiyevning keskin qarshiligi. Yevropa esa davlatlar o‘zaro “katta o‘yin” o‘tkazayotganini kuzatib, ehtiyotkor kutmoqda. Shunday sharoitda bu reja haqiqiy tinchlikka yo‘l ochadimi yoki navbatdagi siyosiy bosqichga aylanadimi — hali aniq emas.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
Mehmon guruhidagi foydalanuvchilar ushbu nashrga izoh qoldira olmaydi.
