Onlayn ta’lim sohasi allaqachon sezilarli darajada rivojlana boshlagan edi, ammo 2020-yilda yuz bergan koronavirus pandemiyasi bu jarayonni yanada tezlashtirdi va kengaytirdi. Hozirda uyda o‘tirgan holda deyarli hamma narsani o‘zlashtirish mumkin, faqat tibbiyot va ayrim boshqa maxsus sohalarni bu jarayondan mustasno qilish kerak. Shu bilan birga, onlayn ta’limda bilim olish jarayonida to‘sqinlik qiladigan bir qator umumiy omillar ham mavjud.
Shuning uchun onlayn ta’limni samarali qilib olish uchun birinchi navbatda bu jarayonning tabiatini va u bilan bog‘liq qiyinchiliklarni to‘liq tushunish zarur. Kimdir bu usuldan haqiqatan yangi ko‘nikmalarni egallash uchun foydalanadi va kompyuterni yoqish kifoyaligi uchun, qo‘shimcha harakatsiz o‘rganish imkoniyatidan xursand bo‘ladi. Boshqalar esa, siz ham bunday insonlarni bilasiz, o‘nlab onlayn kurslarga pul to‘lashadi, ammo natija ko‘rinmaydi.
Har birimiz turlicha va har xil darajada o‘rganamiz. Bu kimdir boshqalaridan yomonroq yoki yaxshiroq degani emas, faqat xarakter, tajriba va ba’zan genetika ta’sirida shu jarayon shunday kechadi.
1. Motivatsiyaning yetishmasligi
Motivatsiya haqida juda ko‘p yozilgan va gapirilgan, go‘yoki har kim bu sohada mutaxassis bo‘lib ketgandek tuyuladi. Ammo muammo shundaki, ko‘pincha eng muhim savolni o‘zimizga bermaymiz: "Nega bu men uchun zarur?"
Bolalikdan bizga xohlaganimizni emas, kerakligini qilish muhim deb o‘rgatishgan. Aslida esa, nimanidir haqiqatan xohlayotganimizni his qilish va aniq, quvonchli maqsadga ega bo‘lish eng kuchli motivator hisoblanadi. Buning uchun avvalo, “Bu menga nima uchun zarur?” degan savolga o‘zingizdan javob topish zarur.
Onlayn ta’limda ham shunday: tushuntirish mumkin, lekin o‘zingiz anglamasangiz, bu jarayon foyda bermaydi. Natijada, o‘qish jarayoni qiziq tuyulmaydi, diqqat yo‘qoladi va vaqt o‘tgan sari yangi bilimlarni o‘zlashtirish uchun o‘zingizni majbur qilish tobora qiyinlashadi. Shuning uchun samarali o‘qish uchun bu jarayonning ahamiyatini aniqlash muhim.
2. O‘rganishni emas, faqat o‘qishni xohlash
Ba’zi odamlar “o‘qishni sevaman” degan niqob ortida xavfli tuzoqqa tushib qolishadi. Aslida yangi narsani boshlash yoki hayotda nimanidir o‘zgartirish qo‘rqinchli tuyulishi mumkin. Masalan, kimdir kasbini o‘zgartirmoqchi bo‘ladi. Bu holda o‘qish, hatto murakkab bo‘lsa ham, xavfsiz yo‘l sifatida ko‘rinadi — doim yonida o‘qituvchi yoki kurator bor. Tushunarsiz topshiriqlar, imtihonlar, hatto past baholar ham baribir katta xatoga olib kelmaydi.
Yangi kasbga kirishish esa allaqachon “xavfsizlik bog‘ichini yechib, tik qoyaga chiqish” kabi. Bu cho‘qqida hech kim sizni kutmaydi. Shu sababli ko‘pchilik o‘zini “hali yetarli bilimga ega emasman” degan bahona bilan oqlaydi va bir kursdan keyin ikkinchisini boshlaydi yoki butunlay bu sohadan voz kechadi. Natijada o‘qish natijalari yaxshi bo‘lsa ham, hayotda qo‘llanmaydi va bunday o‘qish samarali bo‘lmaydi.
3. Jonli muloqotning yo‘qligi
Ko‘pincha o‘zimizni “introvertman” deb tasvirlaymiz va faqat bilim kerak, odamlar bilan muloqot shart emas deb o‘ylaymiz. Ammo aslida jonli muloqot onlayn ta’limda yetishmaydigan eng muhim omillardan biri.
Birinchidan, bu muloqot sizga yangi fikrlar, savollar tug‘ilganda ularni darhol muhokama qilish imkonini beradi. Odamlar o‘z qarashlarini baham ko‘rganda, ba’zida o‘zingiz hech qachon o‘ylamagan nuqtayi nazarni eshitasiz. Ana shunday munozaralarda haqiqat dunyoga keladi. Bir kishi yaxshi o‘ylasa, ikki kishi undan ham yaxshiroq fikr aytadi.
Ikkinchidan, do‘stona muhit va sog‘lom raqobat ko‘pchilikni ilhomlantiradi. Kimdir faqat qiziqish uchun o‘qisa, boshqasi “men ham uddalashim kerak” degan ichki turtki bilan harakat qiladi.
Uchinchidan, ta’lim orqali orttirilgan tanishlar — netvorking — kelajakdagi ish faoliyatingizda katta foyda keltirishi mumkin. Agar o‘rganayotgan sohangizda ishlashni rejalashtirayotgan bo‘lsangiz, aynan shu sohadagi aloqalar sizni tezroq oldinga olib chiqadi.
4. Ta’limdagi ortiqcha erkinlik
Onlayn o‘qishning eng ko‘p targ‘ib qilingan jihatlaridan biri — darsni istagan vaqtda qilish, tanaffus olish yoki mashg‘ulotlarni shaxsiy jadvalga moslashtirish imkonidir. Bu qulaydek ko‘rinsa-da, aslida ko‘pchilik uchun samaradorlikni pasaytiradigan tuzoqqa aylanadi.
Bunday sharoitda o‘rganishni davom ettirish uchun temir intizom va qat’iy motivatsiya kerak. Aksariyat odamlar vazifalarni keyinga surish odatiga tushib qoladi: hech kim so‘ramaydi, jarima yo‘q, favqulodda holat ham yuz bermaydi. Natijada darslar to‘xtaydi. Shuning uchun onlayn ta’limda ham aniq reja va qat’iy muddatlar bo‘lishi kerak.
5. Haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan umidlar
Kurs tashkilotchilari ko‘pincha ortiqcha va’dalar berishadi: material hammaga tushunarli bo‘ladi, o‘rganilgan bilimlar darhol amaliyotda qo‘llanadi va hatto ish topish oson bo‘ladi. Ammo real hayotda natija boshqacha bo‘lishi mumkin.
Bu kurslar yomon degani emas, faqat onlayn ta’limda ko‘p omillar natijaga ta’sir qiladi. Agar faqat kursga yozilish bilan hammasi o‘zgaradi deb o‘ylasangiz, tezda xafsalangiz pir bo‘lishi mumkin. Shu sababdan realistik va mantiqiy maqsadlar qo‘yish muhim.
6. Ko‘p ishni bir vaqtda qilishga urinuv
Ko‘pchilik onlayn o‘qishni uy ishlariga qo‘shib qilish mumkin deb hisoblaydi: dars tinglab turib ovqat pishirish, kir yuvish va boshqa yumushlar bilan shug‘ullanish. Ammo bu yondashuv samarasiz — ko‘p vazifalik (multitasking) degan narsa aslida mavjud emas.
Bir vaqtning o‘zida bir nechta ishni bajarish mumkin, lekin ularning har biri sifatsiz chiqadi.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
