Uchar taksilar erasi. Afsonalar reallikka aylanishni boshladi...

^{Foto: Getty Images}
Amerikaning ixcham samolyotlar ishlab chiqaruvchi Joby Aviation kompaniyasi 2025 yil oxirigacha Nyu-York va Los-Anjelesda “havo taksisi”ni ishga tushirishni rejalashtiryapti. Bu haqda Business Insider xabar berdi.

Innovatsion ixtiro avtomobillar va vertolyotlarga muqobil sifatida koʻrilyapti. Joby Aviation mazkur loyiha uchun Tayota, Delta Airlines va Uber’dan katta miqdorda sarmoya jalb qilgan.

Dastlabki ma'lumotlarga koʻra, sayohat narxi Uber Black tarifi darajasida boʻladi – taxminan 100−200 dollar. Keyinchalik bu Uber XL tarifi narxlariga tushishi mumkin – 50-100 dollar.

eVTOL Joby’ning asosiy afzalliklaridan biri uning past shovqin darajasidir. Kompaniya bosh direktori Joben Bevirtning ta'kidlashicha, 500 metr balandlikda qurilmadan chiqadigan ovoz daraxtlardagi shamol ovoziga oʻxshaydi. NASA parvozning shovqin darajasini atigi 45,2 detsibel deb qayd etdi, bu muzlatkichning ovozidan ham sokinroq.

Avvalroq, Joby Aviation Janubiy Koreya hukumati bilan hamkorlikda odamlarning tirband shaharlar boʻylab harakatlanishini osonlashtirishga qaratilgan kontseptsiya ustida ishlayotgani xabar qilingandi. Elektrda harakatlanadigan uchar taksi 4 nafar yoʻlovchi va 1 nafar uchuvchi sigʻimiga ega boʻlishi, soatiga 321 km tezlikda harakatlana olishi va oddiy vertolyotga qaraganda 100 martagacha shovqinsizroq boʻlishi xabar qilingandi.

Shuningdek, Joby Aviation Dubayda ham havo taksisini ishga tushirish boʻyicha shartnoma tuzgan. Ushbu xizmat 2026 yilgacha ishga tushirilishi rejalashtirilgan. Qayd etilishicha, birinchi bosqichda 4 ta vertiport ochiladi: shahar aeroporti, Palm-Jumeyra, Dubay Marina va shahar markazida. Uchar taksi xizmati ishga tushirilgach, Palm-Jumeyradan aeroportgacha boʻlgan yoʻl vaqti 45 daqiqadan 10 daqiqagacha qisqarishi mumkin.

Uchar taksilar zamoni boshlanyaptimi?

Yaqin orada shaharlararo sayohatlarga ketadigan vaqt 75 foizga qisqarishi mumkin. Bu — vertikal uchish va qoʻnish samolyotlari (VTOL — inglizcha qisqartmasi) orqali reallikka aylanadi. Ular vertolyotlarga oʻxshab ketadi, biroq qanotlari vertolyotnikidan boshqacha. Yana VTOL’lar uchishi va qoʻnishi uchun maxsus yoʻlaklar shart emas. Oʻz nomi bilan ular qoʻnish maydonchalarisiz vertikaliga ucha oladi va qoʻnadi.

VTOL’lar tirband shaharlarda yoʻlovchilarni turli manzillarga tashishi, tez yordam mashinasi yoki etkazib berish xizmati uchun transport vazifasini bajarishi mumkin.

Uchar mashinalar — VTOL’lardan foydalanish boshqa transportlarga qaraganda arzonroq tushadi. Qolaversa, bu transport vositasi tabiatga zarari nisbatan kamroq ham. Sababi uning harakatlanishi uchun elektr batareyalardan yoki vodorod kabi toza yoqilgʻilardan foydalaniladi.

VTOL’lar qanday harakatlanadi?

VTOL’lardan har qanday hududda foydalanish mumkin, lekin alohida yoʻlak talab qilinmasligi sababli ular, ayniqsa, shahar hududlariga mos keladi. AQShning Aurelia Aerospace kompaniyasi ma'lumotlariga koʻra, VTOL’larning qanotlari vertolyotlarnikidan boshqacharoq ekani sababli ular uzoqroq va balandroq ucha oladi. Masalan, kompaniyaning Aurelia Q1 modelidagi “uchar mashina” 2,5 soatgacha va 20 km balandlikkacha ucha oladi.

Evropa Ittifoqi Aviatsiya xavfsizlik agentligi ma'lumotiga koʻra, yuk tashishga moʻljallangan VTOL’lar uchuvchisiz harakatlanishi ehtimoli koʻp. Biroq odam tashiydiganlarini uchuvchilar boshqarishi kutilmoqda. Lekin texnologiyalar taraqqiy etavergani sayin yoʻlovchi tashishga ixtisoslashgan VTOL’lar ham uchuvchisiz harakatlanishi hech gap emas. Ular avtomatlashtirilgan tarzda boshqariladi.

AQShning Boeing kompaniyasi shahar havo transportiga oid yoʻl xaritasini e'lon qilgan. Kompaniyaga koʻra, VTOL’larning yuk hajmi koʻpayib ketmasligi uchun ular uchuvchisiz harakatlangani ma'qulroq.

Yangi avlod VTOL’lari uchun poezd, avtobus va aeroport kabi an'anaviy transport vositalari bilan bogʻlanish imkonini beruvchi maxsus transport markazlari kerak boʻladi. Bunday markazlar “vertiportlar” deb ataladi. Dunyoda birinchi vertiport sifatida atalayotgan loyiha Buyuk Britaniyaning Koventri shahrida 2022 yilning yozida sinovdan oʻtkazilgandi. Loyiha shahar konsulligi va Urban-Air Port kompaniyasi hamkorligida amalga oshirilgan. “Zamin” yangiliklarini “Telegram”da kuzatib boring