Qozog‘iston neftdan qancha daromad topadi va uni qaysi davlatlarga sotadi?

^{Foto: “Vostochniy Ekspress”}
Qozog‘iston iqtisodiyotida neft asosiy o‘rinni egallaydi. Tengrinews.kz mamlakat qora oltin eksportidan aniq qancha daromad olishi va bu xom ashyoning asosiy hajmi qaysi davlatlarga eksport qilinayotganini aniqlashga qaror qildi.

Qozog‘iston energetika vazirligi yil boshiga ko‘ra, joriy neft zaxiralari 4,4 milliard tonnani tashkil qilganini ma’lum qildi. Barcha qazib olinadigan neft zaxiralarining qariyb 80 foizi quyidagi 10 ta yirik kondan olinadi:

1. Kashagan — 1014,0 mln tonna;
2. Tengiz — 899,2 mln tonna;
3. Qorachaganak — 308,8 mln tonna (242,3 million tonnasi kondensat);
4. O‘zen — 123,3 mln tonna;
5. Qirollik — 57,1 mln tonna;
6. Yangiyo‘l — 44,6 mln tonna (shundan 8,8 million tonna kondensat);
7. Kalamkas — 41,5 mln tonna;
8. Qorajonbos — 37,9 mln tonna;
9. Buzachi Shimoliy — 35,1 mln tonna;
10. Shimoliy Truva — 33,9 mln tonna (shundan 1,4 million tonna kondensat).

Qozog‘istonning umumiy neft qazib olishdagi ulushi 33,1 foizni tashkil etadi. AQSH bu bo‘yicha ikkinchi o‘rinda — 30,9 foiz. Yevropa mamlakatlari uchinchi o‘rinda — 18,4 foiz. Ulardan keyin Xitoy – 11,4 foiz va boshqa mamlakatlar — 2,7 foiz.

Shu bilan birga, taqdim etilgan ma’lumotlarga ko‘ra, mamlakatlar bo‘yicha neft eksporti quyidagicha:
1. Italiya;
2. Niderlandiya;
3. Xitoy;
4. Koreya;
5. Ruminiya;
6. Fransiya;
7. Turkiya;
8. Gretsiya;
9. Singapur.

Qozog‘iston neftdan qancha daromad oladi?
Moliya vazirligining tushuntirishicha, neft qazib olish va eksport qilishdan olinadigan daromadlar neft sohasidagi tashkilotlardan soliq to‘lovlari hisobiga olinadi. Tashkilotlar ro‘yxati har yili Energetika va Moliya vazirliklarining qo‘shma buyrug‘i bilan tasdiqlanadi. Ularning hajmi ko‘p jihatdan tashqi (neftning jahon narxi, transport xarajatlari) va ichki (qazib olish hajmi, ichki bozorda xom ashyo yetishmasligi, rentabellik va geologik xususiyatlar uchun soliq imtiyozlari) omillarining ta’siriga bevosita bog‘liq.

2023 yil uchun neft qazib olish va eksport qilishdan tushgan daromadlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar quyidagicha:

• Neft sektori tashkilotlaridan foydali qazilmalarni qazib olish solig‘i — 1 282,5 mlrd tenge;
  
• Neft sektori tashkilotlaridan eksport uchun renta solig‘i — 452,0 mlrd tenge;
  
• Xom neft eksporti uchun bojxona to‘lovi — 1643,1 mlrd tenge.
  

Tengrinews hisob-kitoblarga ko‘ra, ushbu soliqlardan tushgan umumiy summa 3 trillion tengedan ortiqni (taxminan 6 milliard 644 million 760 ming dollar) tashkil qilgan.

Neft bilan nima bo‘ladi?
Neft qazib olishni ko‘paytirish rejalari haqida gapirar ekan, Energetika vazirligi ayni paytda Tengiz va Kashagan konlarida ishlab chiqarishni kengaytirish bo‘yicha ishlar olib borilayotganini ma’lum qildi. Shundan so‘ng neft qazib olish hajmi yiliga 100 million tonnaga yetadi.

“Qonunga ko‘ra, Qozog‘istonda qazib olingan neft birinchi navbatda mahalliy neftni qayta ishlash zavodlariga yuboriladi. Neft ishlab chiqaruvchi kompaniyalar qolgan qismini o‘zlarining iqtisodiy manfaatlaridan kelib chiqib sotadi”, — deydi vazirlik.

Hozirgi vaqtda Qozog‘istonda yangi neft konlarini qidirish ishlari olib borilmoqda. Energetika vazirligi qora oltin qazib olishni optimallashtirish maqsadida sanoat hamkorlari va xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilmoqda. Chevron, Eni, Shell, CNPC va boshqa jahonning yetakchi neft kompaniyalari jalb qilingan va zamonaviy texnologiyalar joriy etilmoqda. “Zamin” yangiliklarini “Odnoklassniki”da kuzatib boring