Bashar Asadning sirli arxivi: 8 million odam kuzatuvda bo‘lgan!

Suriya sobiq prezidenti Bashar Asad hokimiyati davrida mamlakatning maxsus xizmatlari aholi ustidan ommaviy va yashirin kuzatuv olib borganligi ma’lum bo‘ldi. Germaniyaning Deutsche Welle nashri Suriya Ichki ishlar vazirligidagi o‘z manbasiga tayanib, shov-shuvli va dahshatli ma’lumotlarni oshkor qildi.

Ma’lum bo‘lishicha, Asad rejimi mamlakat aholisining taxminan uchdan bir qismi, ya’ni 8 millionga yaqin odamni muntazam ravishda kuzatib borgan, ularning hayoti, shaxsiy ma’lumotlari va siyosiy faoliyatlari haqida keng qamrovli arxivlar yaratgan. Bu, aslida, mamlakat tarixidagi eng yirik siyosiy kuzatuv va ta’qib qilish amaliyoti bo‘lganligi aytiladi.

Vazirlik vakilining aytishicha, bu keng miqyosdagi kuzatuv ishlari asosan siyosiy sabablarga ko‘ra amalga oshirilgan. Maxsus xizmatlar diqqatiga asosan hukumatga qarshi chiqqan, norozilik namoyishlarida qatnashgan, rejimni tanqid qilgan muxolif siyosatchilar, faollar va jurnalistlar tushgan. Ular ko‘p hollarda terrorizmda ayblanib, qonunsiz ravishda hibsga olingan yoki uzoq muddatli qamoq jazosiga mahkum qilingan.

Ko‘pchilik suriyaliklar o‘zlari maxsus xizmatlar kuzatuvida ekanligini faqat mamlakat ichidagi nazorat-o‘tkazish punktlarida yoki mamlakatdan tashqariga chiqib ketishga uringanda bilishgan. Bu kuzatuv tizimi ushbu shaxslarning barcha shaxsiy ma’lumotlarini o‘z ichiga olgan, hatto oila a’zolari va yaqin qarindoshlari haqida ham batafsil arxiv yaratilgan.

Bashar Asad hukmronligi davridagi repressiv siyosat xalqaro hamjamiyatning jiddiy tanqidiga sabab bo‘lib kelgan. Asad oilasining yarim asrdan ko‘proq davom etgan avtoritar boshqaruvi 2024 yil oxirida dramatik tarzda yakunlandi. U vaqtda mamlakatda faoliyat yuritayotgan “Hay’at Tahrir ash-Shom” qurolli guruhi poytaxt Damashq va boshqa yirik shaharlarni egallab, Asad rejimini ag‘darishga muvaffaq bo‘ldi.

Bu voqealardan keyin Bashar Asad va uning oilasi Rossiyaga qochib ketdi. Shu tariqa, mamlakatdagi uzoq muddatli rejimga nuqta qo‘yildi. Mamlakatning yangi rahbari sifatida “Hay’at Tahrir ash-Shom”ning sobiq yetakchisi Ahmad ash-Shar’a tayinlandi. Yangi rahbar G‘arb davlatlari bilan munosabatlarni yaxshilashga urinishi haqida bildirib, mamlakatning tashqi siyosiy yo‘nalishini o‘zgartirishga qaror qilganini e’lon qildi.

Uning bu bayonotidan so‘ng AQSH va Yevropa Ittifoqi ham Suriyaga nisbatan joriy etilgan iqtisodiy va siyosiy sanksiyalarning bir qismini bekor qilishga kirishdi. Bu qarorlar, birinchi navbatda, mamlakatda demokratik o‘zgarishlarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida amalga oshirilayotganligi ta’kidlanmoqda.

Xalqaro ekspertlar Suriyadagi yangi siyosiy hokimiyatning paydo bo‘lishi, mamlakatning xalqaro izolyatsiyadan chiqishiga hamda siyosiy va iqtisodiy tiklanishiga yo‘l ochishi mumkinligini ta’kidlashmoqda. Bundan tashqari, Asad davrida yuzaga kelgan repressiyalar va inson huquqlari buzilishlari bo‘yicha xalqaro tekshiruvlar o‘tkazilishi ham mumkin.

Biroq, mamlakat oldida hali ko‘plab murakkab va jiddiy muammolar turibdi. Asad rejimi davrida kuzatuv va ta’qib qurboni bo‘lgan millionlab odamlarning huquqlarini tiklash, ularga nisbatan adolat o‘rnatish muhim vazifalardan biri hisoblanadi.

Bu holat yuzasidan xalqaro inson huquqlari tashkilotlari ham suriyaliklarning huquqlarini himoya qilish va Asad rejimining qilmishlarini tekshirish borasida xalqaro hamkorlikni kuchaytirishga chaqirmoqda. Chunki Asad davridagi ommaviy kuzatuv va qatag‘on siyosati xalqaro huquq me’yorlari tomonidan jiddiy jinoyat sifatida baholanadi.

Umuman olganda, Suriyada Asad rejimi davridagi kuzatuv va ta’qib qilgan odamlar sonining oshkor etilishi xalqaro jamoatchilik e’tiborini yana bir bor ushbu mamlakatdagi vaziyatga qaratmoqda. Bu esa mamlakatning yangi rahbariyatiga demokratiya, inson huquqlari va qonun ustuvorligiga asoslangan davlat qurish yo‘lida katta mas’uliyat yuklaydi. Bugungi kunda suriyaliklar kelajakka umid bilan qarash imkoniyatiga ega bo‘lganligi bilan birga, ushbu qiyinchiliklarni yengib o‘tish hamda mamlakatni demokratiya yo‘liga olib chiqish uchun xalqaro hamjamiyat ko‘magi juda muhim bo‘lib qolmoqda. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!