Muddati o‘tgan dori vositalarini qabul qilish mumkinmi?

^{Foto: Lifehacker}
Barchaning xayoliga, albatta, yo‘q, degan javob kelishi tabiiy. Lekin AQSH oziq-ovqat va farmatsevtika idorasi (FDA) yaroqlilik muddati o‘tgan dori vositalaridan foydalanishda xavotir olmaslikni tavsiya qiladi.

Ba’zi preparatlarda bakteriyalar vaqt o‘tishi bilan ko‘paya boshlaydi. Boshqalari esa ichishda davom etiladi, davolanishga umid qilinadi va kasallik rivojlanadi. Yana ayrimlari kimyoviy tarkibini o‘zgartiradi va zaharga aylanadi.

Nima uchun muddati o‘tgan dorilarni qabul qilish qo‘rqinchli emas?
Birinchidan, amal qilish muddati nima ekanligini aniqlash kerak. Dori vositalarining yaroqlilik muddati davomida ma’lum bir dori ishlab chiqaruvchi farmatsevtika kompaniyasi uning xavfsizligi va samaradorligini kafolatlaydi. Ammo bu davrning davomiyligini aniqlash juda shubhali.

Yaroqlilik muddati odatda quyidagicha belgilanadi. Dori-darmonlarni chiqargandan so‘ng ishlab chiqaruvchi uning xususiyatlarini, shu jumladan, kimyoviy tarkibi va faol moddalar konsentratsiyasini tuzatadi va keyin preparat saqlash uchun olib qo‘yiladi. Bir yil o‘tgach, preparatning tarkibi yana tahlil qilinadi va uning samaradorligi to‘g‘risida xulosa chiqariladi. Ikki yil o‘tgach, tahlil takrorlanadi.

Muammo shundaki: dori uch yil davomida «javonda» bo‘lgan deylik. Belgilangan yaroqlilik muddatisiz uni sotuvga chiqarish mumkin emas. Farmatsevtika kompaniyasi uchun savdo boshlanishini kechiktirish shunchaki foydasiz. Shuning uchun ishlab chiqaruvchi allaqachon tasdiqlangan muddatni yaroqlilik muddati sifatida ko‘rsatadi. Balki preparat uch yildan ortiqroq samarali bo‘lishi mumkin. Ammo ishlab chiqaruvchilar buni tekshirmaydi.

- "Farmatsevtika kompaniyalari dori samaradorligini uzoq muddatli o‘rganish uchun pulga ega bo‘lgan yagona kompaniyalardir. Biroq ular buni amalga oshirish uchun hech qanday moliyaviy rag‘batga ega emas", - deydi Kaliforniya zaharni nazorat qilish markazining San-Diego bo‘limi direktori Li Kantrell,.

Biroq dori vositalarining haqiqiy yaroqlilik muddatini o‘rganish uchun moddiy rag‘batlantiruvchi bo‘limlar mavjud. Masalan, AQSH Mudofaa vazirligi. 1986 yilda FDA bilan birgalikda shoshilinch tibbiy yordam dorixonalarida saqlanadigan dori-darmonlarni yangilash zarurati bilan bog‘liq xarajatlarni tejash dasturini boshladi.

Dastur muntazam ravishda o‘z samarasini beradi. Misol uchun, 2006 yilda SLEP ideal sharoitlarda saqlanadigan 122 xil dori-darmonlarni sinovdan o‘tkazdi. Ularning ko‘pchiligining saqlash muddati uzaytirildi. Dori vositalarining barqarorligi belgilangan yaroqlilik muddatidan oshib ketgan, taxminan to‘rt yil davomida.

Yana bir bor ta’kidlaymiz: yuqoridagi ma’lumotlarga qaramay, FDA tavsiyalarini tinglash va kerak bo‘lganda birinchi yordam to‘plamini astoydil yangilab turish kerak. Bu tejamkorlik emas, lekin, albatta, eng to‘g‘ri tanlov.

Yaroqlilik muddati – bu preparatning samaradorligi va xavfsizligi uchun ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga o‘tadigan sana.

Qanday dorilar muddati o‘tgach xavfli hisoblanadi?
Muddati o‘tgan dorilarning xavfliligini tasdiqlovchi klinik tadqiqotlar o‘tkazilmagan. Biroq quyidagi dorilarni yaroqlilik muddati o‘tgandan keyin qabul qilib bo‘lmaydi.

Insulin. Qandli diabetda qonda shakar darajasini nazorat qilish uchun ishlatiladi. Preparat kimyoviy tarkibini o‘zgartirishi mumkin va hech bo‘lmaganda yordam bermaydi.

Nitroglitserin. Ochilgach, nitroglitserin tezda samaradorligini yo‘qotadi.

Biologik preparatlar. Bu toifaga, xususan, vaksinalar, immunoglobulinlar, toksoidlar kiradi. Ularning faol moddalari ham tezda yo‘q bo‘ladi.

Tetratsiklin guruhidan antibiotiklar. Ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra, yaroqlilik muddati tugagandan so‘ng ular zaharli metabolit ishlab chiqarishi mumkin.

Suspenziya shaklidagi antibiotiklar. Yaroqlilik muddati tugagandan so‘ng ular yaroqsiz bo‘lib qolish ehtimoli yuqori.

Ko‘z tomchilari, burun spreyi va boshqa preparatlar. Vaqt o‘tishi bilan konservantlar parchalanadi, ya’ni bakteriyalar eritmada ko‘paya boshlaydi.

In’eksiya shaklidagi dorilar. Shpritsning tarkibi tashqi ko‘rinishini o‘zgartirmagan bo‘lsa ham, eritma xiralashgan, rangi o‘zgargan yoki unda cho‘kma paydo bo‘lgan bo‘lsa, in’eksiyadan bosh tortish kerak.

Farmatsevt individual bemorning ehtiyojlariga moslashtirilgan mahsulotni yaratish uchun bir nechta ingrediyentlarni birlashtirishi mumkin. Hech qanday holatda davolovchi shifokor tomonidan e’lon qilingan yaroqlilik muddati tugagandan so‘ng individual kombinatsiyalangan dori-darmonlarni qabul qilish mumkin emas, chunki ularning ta’siri oldindan aytib bo‘lmaydi. “Zamin” yangiliklarini “Instagram”da kuzatib boring