Glyuten haqidagi haqiqat: bu modda bizga zararlimi yoki foydali?

So‘nggi vaqtlarda dunyo bo‘ylab glyuten so‘zi keng tarqaldi va bu modda ko‘pchilikning diqqat markazida turibdi. Aslida bu modda nima o‘zi? Glyuten, yoki kleykovina, donli ekinlarda (bug‘doy, javdar, arpa) va ulardan tayyorlangan mahsulotlarda (non, makaron mahsulotlari, turli xil pishiriqlar, bo‘tqalar) mavjud bo‘lgan maxsus turdagi oqsildir.

Shu bilan birga, ko‘pchilik hayron qoladigan holat – glyuten faqat don mahsulotlarida emas, balki tayyor mahsulotlar – souslar, ziravorlar, yogurtlar va hatto kosmetika vositalari (masalan, lab bo‘yoqlari) tarkibida ham mavjud bo‘lishi mumkin. Glyuten o‘ziga xos yelimsimon xususiyatlarga ega bo‘lgani uchun oziq-ovqat sanoatida keng qo‘llaniladi. Shu sababli ham uni «kleykovina» deb atashadi.

Glyutenning bu yelimsimon tuzilishi non va pishiriqlarning sifatini yaxshilaydi, ularning yumshoq, g‘ovakli va uzoq muddat saqlanishini ta’minlaydi. Agar glyuten bo‘lmasa, pishirilgan mahsulotlar osonlik bilan uvalanib ketadi, pishiriqlar esa qattiq, quruq va kamroq ishtaha ochar bo‘lib qoladi. Bu modda mahsulotlarning jozibali ko‘rinishini ham ta’minlab, iste’molchilarga manzur bo‘lishiga sabab bo‘ladi.

Biroq, glyutenning ayrim salbiy jihatlari ham mavjud. Ko‘plab tadqiqotchilarning fikricha, glyuten inson oshqozoniga tushgach, u yerdagi muhitni "yopishtirib" qo‘yishi mumkin. Bu esa organizmda hazm qilish jarayonini og‘irlashtirib, qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Ayrim insonlarda esa bu holat kuchli allergik reaksiyalarga olib kelishi mumkin.

Rasmiy ilmiy tadqiqotlar shu kunga qadar glyutenning seliakiya kasalligiga chalinmagan insonlar uchun zararli ekanligini to‘liq tasdiqlagan emas. Seliakiya – bu glyutenni hazm qilish imkoniga ega bo‘lmagan insonlarda uchraydigan jiddiy kasallikdir. Ushbu kasallikdan aziyat chekadigan odamlar glyuten iste’mol qilganda, bu ularning tanasida kuchli allergik reaksiya va hazm tizimida jiddiy buzilishlarga sabab bo‘ladi.

Lekin ba’zi mutaxassislar glyuten hatto seliakiya bo‘lmagan insonlar uchun ham ma’lum darajada noqulaylik keltirishi mumkinligini ta’kidlaydi. Ular bunga sabab sifatida bugungi kunda yetishtirilayotgan bug‘doyning tabiiy ko‘rinishidan keskin farq qilishini va inson tanasi don mahsulotlarini hazm qilishga yaxshi moslashmaganligini ko‘rsatishadi. Tarixan insonlar ratsionlarida don mahsulotlari juda kech paydo bo‘lgan va bu organizmning uni hazm qilish qobiliyatini ma’lum darajada cheklagan bo‘lishi mumkin.

Shu bois, zamonaviy diyetologlar va ovqatlanish bo‘yicha ekspertlar sog‘lom turmush tarzi tarafdorlariga glyutenni chegaralashni tavsiya qilishadi. Ayniqsa, hazm qilish tizimi bilan bog‘liq muammolar bo‘lgan odamlar glyuten iste’molini kamaytirish orqali sog‘ligini yaxshilashga erishishi mumkin.

Xo‘sh, glyutendan voz kechish kerakmi? Agar siz seliakiyadan aziyat chekmasangiz va glyuten iste’molidan keyin tanangizda jiddiy noqulayliklarni his qilmasangiz, bu moddadan butunlay voz kechish shart emas. Ammo, agar oshqozoningiz tez-tez bezovta qilsa, hazm qilish jarayoni og‘ir kechsa, bir muddat glyutenni iste’mol qilishdan voz kechib, organizmingizni kuzatib ko‘rishingiz tavsiya qilinadi.

Mutaxassislar, shuningdek, kundalik ratsionda glyutensiz mahsulotlarga ham e’tibor berishni maslahat berishadi. Bularga guruch, kartoshka, jo‘xori, grechka kabi donlar va bug‘doydan tayyorlanmagan mahsulotlar kiradi. Shu yo‘l bilan siz nafaqat hazm qilish jarayonini yengillashtirasiz, balki yangi oziq-ovqatlar bilan ratsionni boyitish imkoniga ham ega bo‘lasiz.

Har holda, glyuten iste’moli masalasida har bir inson o‘z organizmidan kelib chiqib qaror qabul qilishi lozim. Ushbu moddadan voz kechish yoki chegaralash to‘g‘risida qaror qabul qilishdan oldin malakali shifokor yoki diyetolog bilan maslahatlashish eng to‘g‘ri yo‘l hisoblanadi. Buning natijasida organizmingiz uchun eng mos bo‘lgan qarorga kelishingiz mumkin bo‘ladi. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!