AQShning Massachusets texnologiya instituti (MIT) olimlari sun’iy intellekt yordamida dori vositalariga chidamli gonoreya va xavfli MRSA (metitsillinga chidamli oltin rangli stafilokokk) bakteriyalariga qarshi kurasha oladigan ikkita yangi antibiotik ishlab chiqdi. Bu haqda BBC xabar berdi.
Olingan ma’lumotlarga ko‘ra, ushbu preparatlar sun’iy intellekt (SI) asosida loyihalangan bo‘lib, ular laboratoriya sharoitida hayvonlarda muvaffaqiyatli sinovdan o‘tgan. Biroq ularni bevosita bemorlarga qo‘llashdan oldin bir necha yillik takomillashtirish va klinik sinovlar zarur bo‘ladi — ya’ni tezkor ilmiy yutuqdan so‘ng ham tibbiy yo‘l-yo‘riqlar bo‘yicha to‘liq tekshiruv shart.
Nega bu ahamiyatli?
Odatda antibiotiklar bakteriyalarni yo‘q qiladi, ammo so‘nggi yillarda haddan tashqari va noto‘g‘ri qo‘llanish sabab infeksiyalar ko‘plab dori vositalariga chidamli bo‘lib bormoqda. Bu tendensiya har yili milliondan ortiq inson hayotiga jiddiy xavf solmoqda. Shu orada, yangi antibiotiklar yaratish sur’ati esa o‘n yillar davomida sekinlashib qolgan — bozordagi “yutish” bilan laboratoriyadagi “yaratish” orasida uzilib qolgan halqa bor edi.
SI qanday yo‘l tutdi?
Ilgariroq olimlar SIdan mavjud kimyoviy moddalar ichida potensial foydali variantlarni saralash uchun foydalanishgan. MIT jamoasi bu safar plankani balandroq qo‘yib, infeksiyalarga qarshi butunlay yangi antibiotik molekulalarini sintezlashga urindi.
-
Avvalo SIga ma’lum dorilarning kimyoviy tuzilishi va ularning bakteriyalarga ta’siri haqidagi katta hajmdagi ma’lumot “o‘qitildi”.
-
Keyin ikki yo‘nalishda ish olib borildi:
-
Mavjud kimyoviy fragmentlardan yangi kombinatsiyalar yasash;
-
SIga to‘liq erkinlik berish orqali konseptual yangi molekulalar taklif qilish.
-
Natija: inson salomatligi uchun xavfli bo‘lmagan va mavjud antibiotiklarga o‘xshamaydigan ikkita istiqbolli dori olindi. Ular laboratoriyada sichqonlarda sinovdan o‘tkazilib, ijobiy natija berdi. MIT professori Jeyms Kollins ta’kidlashicha, SI yordamida antibiotiklarni tezroq va arzonroq loyihalash imkoniyati paydo bo‘layapti va bu — “superbakteriyalar”ga qarshi kurashda muhim qadam.
Qachon pacientga yetadi?
Olimlar bu preparatlar hali klinik sinovlarga to‘liq tayyor emasligini aytishdi: ularni takomillashtirish uchun kamida yana 1–2 yil kerak. Mutaxassislar fikricha, SI kashfiyot jarayonini tezlashtirishi mumkin, ammo xavfsizlik va samaradorlikni tasdiqlash uchun baribir uzoq va xarajatli bosqichlar kerak bo‘ladi.
Iqtisodiy tomon: nega murakkab?
Yangi antibiotiklar samaradorligini saqlash uchun ularni kamroq qo‘llash tavsiya etiladi — bu esa tijoriy foydani cheklaydi. Shu sabab, SI yutuqlaridan to‘liq foydalanish uchun sog‘liqni saqlash va farmatsevtikada yangi moliyaviy/tartibiy yondashuvlar kerak: davlat grantlari, “pullik emas — natija uchun to‘lov” (pay-for-performance) modellari, strategik zaxira dasturlari va h.k.
Gonoreya nima?
Gonoreya — jinsiy yo‘l bilan yuqadigan bakterial infeksiya bo‘lib, unga Neisseria gonorrhoeae sababchi. U onadan bolaga tug‘ruq vaqtida ham o‘tishi mumkin. Asosiy belgilari:
-
peshob chiqarishda og‘riq va achishish;
-
jinsiy a’zolardan ajralma kelishi;
-
qorin pastida og‘riq, ba’zan bo‘yin, ko‘z, tomoq ham zararlanadi.
Gonoreya antibiotiklar bilan davolanadi, ammo oxirgi yillarda kasallik ko‘plab dorilarga chidamli bo‘lib bormoqda. O‘z vaqtida davolanmasa, bepushtlik yoki boshqa og‘ir asoratlarga olib kelishi mumkin.
MRSA nima?
MRSA — metitsillinga chidamli oltin rangli stafilokokk (Staphylococcus aureus) shtammi. U odatiy antibiotiklar, ayniqsa metitsillin va unga o‘xshash vositalarga chidamli bo‘lgan infeksiya turi. Odatda odam terisida yoki burun shilliq qavatida yashaydi, ammo immunitet pasayganda yoki yara-chaqa orqali organizmga kirsa, infeksiya chaqirishi mumkin. Yuqish yo‘llari:
-
teri-teriga to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa;
-
iflos yuzalar va buyumlar orqali;
-
jarohat/operatsiya yaralaridan.
Belgilari: qizarish, shish, og‘riq, yiringli yara; og‘ir hollarda o‘pka yallig‘lanishi va qon infeksiyasi (sepsis).
Zamin.uz xulosasi: MIT’ning SI asosidagi ikki yangi antibiotigi — ilmiy frontda katta qadam. Oldindagi yo‘l — laboratoriyadan klinikagacha bo‘lgan sabr va nazorat marrasi. Agar xavfsizlik va samaradorlik to‘liq tasdiqlansa, “superbakteriyalar”ga qarshi global kurashda yangi umid eshigi ochiladi.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
