Duduqlanish — bu inson nutqidagi jiddiy muammolardan biri bo‘lib, u asosan so‘zlarni erkin va ravon ayta olmaslik holati sifatida namoyon bo‘ladi. Duduqlangan shaxs nutqidagi so‘z yoki bo‘g‘inlarda takrorlanish, uzayib qolish yoki kutilmagan tanaffuslar kuzatiladi. U kishi aslida nima demoqchi ekanini aniq biladi, ammo uni ravon ifoda etishda qiynaladi.
Aksariyat hollarda duduqlanish bolalik davrida, ya’ni 2 yoshdan 6 yoshgacha bo‘lgan orada ko‘p uchraydi. Ilmiy ma’lumotlarga ko‘ra, bolalarning taxminan 5–10 foizi tilning rivojlanishi jarayonida qisqa yoki uzoq muddatli duduqlanishni boshdan kechirishi mumkin. Qizig‘i shundaki, o‘g‘il bolalar orasida duduqlanish holatlari qizlarga nisbatan 2–3 marta ko‘proq kuzatiladi va yosh oshishi bilan bu gender farqi yanada kuchayadi.
Odatda bolalarning 75 foizga yaqini vaqt o‘tishi bilan duduqlanishdan to‘liq xalos bo‘ladi. Biroq qolgan 25 foizida bu holat davom etib, ba’zi hollarda butun umrga cho‘zilishi mumkin. Shu sababli, duduqlanish insonning o‘zini qadrlashi, jamiyatda erkin muloqot qilishi, hatto ishdagi samaradorligiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Nutqning ravon paydo bo‘lishi juda murakkab fiziologik jarayon hisoblanadi. U nafas olish, tovush chiqarish (fonatsiya) va artikulyatsiya (til, lab, tomoq va tanglay harakatlari) kabi bir nechta aniq muvofiqlashtirilgan mushak faoliyatlaridan iborat. Barcha bu jarayonlar esa miya orqali boshqariladi. Shu bilan birga, nutq to‘liq shakllanishi uchun eshitish ham katta ahamiyatga ega.
Duduqlanishning kelib chiqish sabablari turlicha bo‘lishi mumkin. Ayrim hollarda u irsiy omillar bilan bog‘liq bo‘lsa, boshqa hollarda nevrologik yoki ruhiy sabablar ta’sirida paydo bo‘ladi. Masalan, bolaning oiladagi muhiti, stress, qattiq qo‘rqish yoki uzoq davom etgan ruhiy bosim ham duduqlanishni kuchaytiradi.
Shifokor va logopedlar ta’kidlashicha, duduqlanishni erta bosqichda to‘g‘ri davolash orqali uning oldini olish mumkin. Buning uchun maxsus logopedik mashg‘ulotlar, nafas olish mashqlari va psixoterapevtik usullar qo‘llaniladi. Ayrim hollarda esa zamonaviy texnologiyalar yordamida duduqlanishni kamaytirish va ravon nutqni tiklash imkoniyatlari yaratilgan.
