Такси лицензияси фуқаролик эркинлигига тўсқинликми?

Ҳаётимизни енгиллаштирса–да, янги такси лицензияси фуқаролик ҳуқуқларига тўсон бўлиши мумкин — бундай фикрлар кўпаймоқда. Транспорт вазири Илҳом Маҳкамов 13 июн куни икки йил аввал қабул қилинган янги тартибни тушунтириш учун журналистлар билан ёпиқ учрашув ташкил қилди. Унда таксистларнинг фақат лицензияда қайд этилган ҳудуд (машина рақамининг регион кодига мувофиқ) ва шунга боғлиқ чегараларда фаолият юритишлари кераклиги таъкидланди. Аммо бу янги қоидалар ўзбек Конституциясидаги фуқароларнинг эркин меҳнат ва манзил танлаш ҳуқуқларига зид келади, дея танқидлар кучи олмоқда.

Маҳкамов таъкидлашича, энди айрим соҳаларда қўлланган амалиёт “нотўғри талқин қилинган” ва ижтимоий тармоқларда тарқалган маълумотлар мутлақо мувофиқ келмайди. Масалан, у лицензияни фақат ўша регионда фаолият юритувчи шахсга берилганини, яна ҳайдовчилар ўзи ишлашни истаган ҳудудни ўзи белгилаши мумкинлиги ва унга лицензияда кўрсатилиши белгиланганини тушунтирган. Аммо Қонуннинг 14‑бандида лицензиявий ҳудуд транспорт воситасига берилган давлат рақами кодлари негизида аниқланиши таъкидланганлиги, бу эса назарда тутилмагани аниқ — бу эътиборга олиш зарурлиги қайд этилди.

Шундай қилиб, қонун ва унинг илгари тушунтирилиши ўртасидаги чуқур номутаносиблик ва ҳамма учун ишлаб чиқилмаган тизим — бу кенг жамоатчилик ва фуқаролар ҳуқуқгарлари томонидан кескин танқид қилинмоқда. НДПУ демократик партияси эса мазкур чекловларни Конституцияга зид деб ҳисоблаб, ҳукумат ва парламентдан уриб чиқишни талаб қилмоқда.

Муддатли лицензия: пешонадан ёйилган чегара?
Амалда янги қоида амалга кириши билан:

Тошкентда яшаётган аммо фуқаролик манзили Самарқандаги ҳайдовчи лицензиясини ёпиш учун 5,5 млн сўмга янгилашга мажбур;
Тошкент учун лицензия олган регионлик ҳайдовчилар йил охиригача фаолятини давом эттириши мумкин, аммо кейин улар фаолият изолятсиясига тушиб қолади;
Регионидан ташқарида фаоллик натижасида лицензия бекор қилиниши ва маъмурий жавобгарликлар юзага келиши мумкин.

Мисол учун, Тошкентда 23 мингга яқин регионал ҳайдовчининг лицензияси якунланиши биласизми? ЯндексGo маълумотига кўра, уларнинг катта қисми фаолиятидан маҳрум бўлади.

Натижалар
Натижа сифатида:

Таксилар сони камаяди, бу нархларни ошишига сабаб бўлади;
Машина кутиш вақти узаяди — бу эса фуқароларнинг кундалик ҳаракатини қийинлаштиради;
Регионлик ҳайдовчилар ишни расмийсиз, “қара бозор”да давом эттиришга мажбур бўлади;
Нотўғри фаолият учун жавобгарлик кучайиши эҳтимоли мавжуд.

Иқтисодчилар бу амал фақат мехнат бозорини чекламай, балки тўғридан-тўғри конституциябузарлик ҳисобланишини таъкидламоқда. Улар тезроқ муаммони суд орқали ҳал қилишни таклиф қилишмоқда.

Якуний фикр
Тажрибасиз жорий қилинган, мукаммал тушунтирилмаган ва бир сўз билан айтганда — “эркин меҳнатга зид тизим” деб аталган бу чеклов фуқаролар ҳақларига тегишли масалаларни янада масъулият билан қайта кўриб чиқиш заруратини кўрсатиб берди. Фақат адолатли, шаффоф ва одампарвар ёндашув орқалигина ортиқча тўсиқлар ва муаммолар четланиши мумкин.