22:35 / 21.08.2024

Даҳшат тез орада тугайди

^{© AP Photo / Manuel Balce Ceneta}
Ғазони 320 кунлик бомбардимон қилишдан сўнг, у ерда яшовчи икки ярим миллион фаластинлик учун даҳшат тугашига умид бор. Қоҳирада АҚШ, Қатар ва Миср бошчилигида олиб борилаётган Исроил ва ҲАМАС ўртасидаги билвосита музокаралар сулҳ битимига олиб келиши мумкин.

Гарчи Америка расмийлари сўнгги кунларда бир неча бор келишув яқин эканини айтишган бўлса-да, у ҳали тузилмаган, аммо кеча минтақага келган Давлат котиби Энтони Блинкеннинг айтишича, ҳозир Ғазода гаровга олинган исроилликларни озод қилиш учун "сўнгги имконият" ва "энг яхши ва эҳтимол охирги имконият".

Ўтган йилнинг 7 октябрида гаровга олинганларнинг озод этилиши Исроил ҳарбийларининг Фаластин секторидаги операциясининг асосий сабаби деб эълон қилинди, аммо ўн ойдан кўпроқ вақт ичида Ғазо деярли бутунлай вайрон бўлди ва икки ярим юз исроилликнинг ярмидан бир оз кўпроғи қўйиб юборилди (уларнинг аксарияти алмашинув операциялари пайтида ҲАМАСнинг ўзи томонидан озод қилинган).

Гаровга олинганларнинг баъзилари Исроил бомбардимонлари остида ҳалок бўлди, шунинг учун ҳозирда 100 дан кам одам асирликда қолмоқда.

ҲАМАС уларни озод қилишга рози, аммо бунга жавобан вақтинчалик эмас, доимий оташкесим ва Исроил қўшинларини Ғазодан олиб чиқиб кетилишини талаб қилмоқда. Аммо гаровга олинганларни оғзаки равишда озод қилмоқчи бўлган Нетаньяху ишғолни тўлиқ тугатишдан бош тортмоқда ва ҲАМАСга қарши операцияни қайта бошлаш ҳуқуқини истамоқда – бундай шартлар бўйича келишувга эришиб бўлмаслиги тушунарли.

Американинг Нетаньяхуга босими самарасиз эди: Тел-Авив Американинг ички қарама-қаршиликлари устида ўйнашга одатланган, айниқса президентлик кампанияси пайтида. Аммо унинг давомида Исроилни қўллаб-қувватлаш масаласи энг муҳим масалалардан бирига айланди - Америка сиёсий элитасидаги барча Исроилни қўллаб-қувватловчи муҳит билан, демократ сайловчи Байден ва Харриснинг Фаластин фуқароларини калтаклашни тўхтата олмаслигидан норози.

Демак, энди Оқ уй ўз кучини намойиш қилиши керак – сайловчиларга маъмурият Ғазода ўт очишни тўхтатишга эришиши ва Нетаньяхуни тинчликка мажбурлаши мумкинлигини кўрсатиши керак. Шундай қилиб, Исроил раҳбариятига босим кучайиб бормоқда — ва сулҳ учун реал имкониятлар мавжуд.

Аммо бунинг учун Нетаньяху Ғазо устидан назоратни сақлаб қолиш ниятидан воз кечиши керак, яъни Исроил қўшинларини Ғазо ва Миср ўртасидаги чегарада, шунингдек, шарқдан ғарбга ўтадиган ва анклавни иккига бўладиган чизиқда қолдириш керак.
Бу ҲАМАСнинг асосий талаби ва уни амалга оширмасдан туриб, келишувга эришиб бўлмайди. Нетаньяху учун барча қўшинларни олиб чиқиб кетиш жуда қийинлиги аниқ — Исроил вақти-вақти билан ҲАМАСнинг ҳарбий тузилмасини деярли йўқ қилганини даъво қилса-да, Исроил раҳбарлари ўн ой давомида операция якунланганидан кейин сектор назоратини сақлаб қолишларини айтишмоқда.

Бироқ, Исроил Ғазода абадий жанг қила олмайди — ва у барибир уни тарк этишга мажбур бўлади. Секторда қолишга уринишлар кўпчилик жаҳон ҳамжамиятининг Исроилни бойкотига олиб келади ва ҳатто АҚШ ҳам иттифоқчиси учун ҳеч нарса қила олмайди.
Катта эҳтимол билан Нетаньяху қўшинларни олиб чиқиш учун қандайдир ўтиш даври ҳақида музокаралар олиб боради, бироқ у уларни жўнатиш учун аниқ санани белгилашга рози бўлиши керак.

"Ғазо бизники бўлди" деб аллақачон қарор қилган Исроил жамиятининг катта қисми учун бу кучли зарба бўлади, аммо Исроилда ҳали ҳам алтернатива йўқ. Қолаверса, Ғазони тарк этгандан кейин ҳам Исроилнинг муаммолари тугамайди.

Ўн ойлик геноцид яҳудий давлати учун изсиз ўтмайди — унинг тарихида янги боб бошланади (ва аллақачон бошланган). Ғазода 100 000 га яқин ярадор ва 40 000 киши ҳалок бўлди (асосан аёллар ва болалар) ва яна ўн мингга яқин кишининг қолдиқлари вайроналар остида қолиши мумкин. Деярли бутун аҳоли озиқ-овқат ва дори-дармон етишмаслиги билан омон қолган қочқинларга айланди.

Секторнинг катта қисми — уй-жой ва инфратузилма, шунингдек, боғлар ва далалар вайрон бўлди. Ва бу қасддан вайрон қилиш, ҳамма нарсани йўқ қилиш эди, чунки Исроилнинг асосий, эълон қилинмаган (гарчи расмий даражада айтилган бўлса ҳам) мақсади Ғазони тозалаш, ундан барча фаластинликларни сиқиб чиқариш эди.

Американинг Bloomberg нашри Массачусетс технология институти архитектура тарихи профессори, Иккинчи жаҳон урушидан кейин Европанинг қайта тикланишини ўрганган Марк Ярзобекнинг сўзларини келтиради: “Биз Ғазода кўрган нарсамиз урбанизм тарихида ҳеч қачон кўрмаган нарсадир. Бу нафақат жисмоний инфратузилмани йўқ қилиш, балки бошқарувнинг асосий институтларини ва нормаллик ҳиссини йўқ қилишдир. Қайта тиклаш нархи жуда катта бўлади ... Улар нима қилишмасин, Ғазо авлодлар давомида бу билан курашади”. Аммо Ғазо 1967 йилдан бери ишғол ёки блокадада яшамоқда (ва қочқинлар 1948 йилда унда пайдо бўлган) - шунинг учун фаластинликлар учун асосийси улар ўз ерларини сақлаб қолишди ва геноциднинг якунланишига йўл қўйишмади.

Энди уни қайта тиклаш, шу жумладан 42 миллион тонна вайроналарни олиб ташлаш керак бўлади! Ғазо харобалари бузиб ташланади, остидан топилган ўликлар аза тутилади ва дафн этилади - аммо қайта тиклаш учун ҳам, жиноятлар учун ҳам ким тўлайди?

Ғазо араб ва қисман Америка ва Европа пуллари билан тикланади — “Исроил нафақат шекел бермайди, балки реставрациядан ҳам даромад олади (охир-оқибат, у нафақат Ғазо чегаралари, балки экспорт ва импорти, шунингдек, молияси устидан ҳам назоратни сақлаб қолади).

Бироқ, охир-оқибат, Исроил ўзини чуқур аҳволга солади — бу унинг иқтисодиёти урушдан зарар кўргани (ва савдонинг пасайиши) учун эмас, балки дунёда унга бўлган муносабат қайтариб бўлмайдиган даражада ўзгаргани учун.

Геноцид учун барибир тўлаш керак бўлади — ва пулдан кўра кўпроқ: ўз бахтини бошқаларнинг бахтсизлиги ва ўз ерида қуришга қарор қилган давлатнинг келажаги.