19:38 / 18.03.2022

Муддати ўтган дори воситаларини қабул қилиш мумкинми?

^{Фото: Lifehacker}
Барчанинг хаёлига, албатта, йўқ, деган жавоб келиши табиий. Лекин АҚШ озиқ-овқат ва фармацевтика идораси (FDA) яроқлилик муддати ўтган дори воситаларидан фойдаланишда хавотир олмасликни тавсия қилади.

Баъзи препаратларда бактериялар вақт ўтиши билан кўпая бошлайди. Бошқалари эса ичишда давом этилади, даволанишга умид қилинади ва касаллик ривожланади. Яна айримлари кимёвий таркибини ўзгартиради ва заҳарга айланади.

Нима учун муддати ўтган дориларни қабул қилиш қўрқинчли эмас?
Биринчидан, амал қилиш муддати нима эканлигини аниқлаш керак. Дори воситаларининг яроқлилик муддати давомида маълум бир дори ишлаб чиқарувчи фармацевтика компанияси унинг хавфсизлиги ва самарадорлигини кафолатлайди. Аммо бу даврнинг давомийлигини аниқлаш жуда шубҳали.

Яроқлилик муддати одатда қуйидагича белгиланади. Дори-дармонларни чиқаргандан сўнг ишлаб чиқарувчи унинг хусусиятларини, шу жумладан, кимёвий таркиби ва фаол моддалар концентрациясини тузатади ва кейин препарат сақлаш учун олиб қўйилади. Бир йил ўтгач, препаратнинг таркиби яна таҳлил қилинади ва унинг самарадорлиги тўғрисида хулоса чиқарилади. Икки йил ўтгач, таҳлил такрорланади.

Муаммо шундаки: дори уч йил давомида «жавонда» бўлган дейлик. Белгиланган яроқлилик муддатисиз уни сотувга чиқариш мумкин эмас. Фармацевтика компанияси учун савдо бошланишини кечиктириш шунчаки фойдасиз. Шунинг учун ишлаб чиқарувчи аллақачон тасдиқланган муддатни яроқлилик муддати сифатида кўрсатади. Балки препарат уч йилдан ортиқроқ самарали бўлиши мумкин. Аммо ишлаб чиқарувчилар буни текширмайди.

- "Фармацевтика компаниялари дори самарадорлигини узоқ муддатли ўрганиш учун пулга эга бўлган ягона компаниялардир. Бироқ улар буни амалга ошириш учун ҳеч қандай молиявий рағбатга эга эмас", - дейди Калифорния заҳарни назорат қилиш марказининг Сан-Диэго бўлими директори Ли Кантрелл,.

Бироқ дори воситаларининг ҳақиқий яроқлилик муддатини ўрганиш учун моддий рағбатлантирувчи бўлимлар мавжуд. Масалан, АҚШ Мудофаа вазирлиги. 1986 йилда FDA билан биргаликда шошилинч тиббий ёрдам дорихоналарида сақланадиган дори-дармонларни янгилаш зарурати билан боғлиқ харажатларни тежаш дастурини бошлади.

Дастур мунтазам равишда ўз самарасини беради. Мисол учун, 2006 йилда SLEP идеал шароитларда сақланадиган 122 хил дори-дармонларни синовдан ўтказди. Уларнинг кўпчилигининг сақлаш муддати узайтирилди. Дори воситаларининг барқарорлиги белгиланган яроқлилик муддатидан ошиб кетган, тахминан тўрт йил давомида.

Яна бир бор таъкидлаймиз: юқоридаги маълумотларга қарамай, FDA тавсияларини тинглаш ва керак бўлганда биринчи ёрдам тўпламини астойдил янгилаб туриш керак. Бу тежамкорлик эмас, лекин, албатта, энг тўғри танлов.

Яроқлилик муддати – бу препаратнинг самарадорлиги ва хавфсизлиги учун ишлаб чиқарувчидан истеъмолчига ўтадиган сана.

Қандай дорилар муддати ўтгач хавфли ҳисобланади?
Муддати ўтган дориларнинг хавфлилигини тасдиқловчи клиник тадқиқотлар ўтказилмаган. Бироқ қуйидаги дориларни яроқлилик муддати ўтгандан кейин қабул қилиб бўлмайди.

Инсулин. Қандли диабетда қонда шакар даражасини назорат қилиш учун ишлатилади. Препарат кимёвий таркибини ўзгартириши мумкин ва ҳеч бўлмаганда ёрдам бермайди.

Нитроглицерин. Очилгач, нитроглицерин тезда самарадорлигини йўқотади.

Биологик препаратлар. Бу тоифага, хусусан, вакциналар, иммуноглобулинлар, токсоидлар киради. Уларнинг фаол моддалари ҳам тезда йўқ бўлади.

Тетратциклин гуруҳидан антибиотиклар. Баъзи маълумотларга кўра, яроқлилик муддати тугагандан сўнг улар заҳарли метаболит ишлаб чиқариши мумкин.

Суспензия шаклидаги антибиотиклар. Яроқлилик муддати тугагандан сўнг улар яроқсиз бўлиб қолиш эҳтимоли юқори.

Кўз томчилари, бурун спрейи ва бошқа препаратлар. Вақт ўтиши билан консервантлар парчаланади, яъни бактериялар эритмада кўпая бошлайди.

Инъекция шаклидаги дорилар. Шприцнинг таркиби ташқи кўринишини ўзгартирмаган бўлса ҳам, эритма хиралашган, ранги ўзгарган ёки унда чўкма пайдо бўлган бўлса, инъекциядан бош тортиш керак.

Фармацевт индивидуал беморнинг эҳтиёжларига мослаштирилган маҳсулотни яратиш учун бир нечта ингредиентларни бирлаштириши мумкин. Ҳеч қандай ҳолатда даволовчи шифокор томонидан эълон қилинган яроқлилик муддати тугагандан сўнг индивидуал комбинацияланган дори-дармонларни қабул қилиш мумкин эмас, чунки уларнинг таъсири олдиндан айтиб бўлмайди.