Афғонистон аёлларга қарши урушга қайтмоқда

^{Фото: AP Photo}
Афғонистон аёлларга қарши урушга қайтмоқда, деб ёзади The Washington Post нашри. Нашр, шунингдек, 2021 йил август ойида АҚШ қўшинлари Афғонистондан олиб чиқиб кетилганидан сўнг “Толибон” ҳокимиятни қўлга киритгач, мамлакатда барча қизлар учун олтинчи синфдан кейин таълимни тақиқлаганини эсга олади.

“Толибон” ўша вақтда бу фақат “вақтинчалик” чора эканлигини айтган. Аммо кейин ҳаракат расмийлари аёлларни таълим, соғлиқни сақлаш, яшаш ва эркинлик ҳуқуқларидан маҳрум қилувчи бир қатор фармон ва қоидаларни қабул қилган. Мактаблар ҳам қайта очилмаган.

Ваҳоланки, “Толибон”нинг аёлларга нисбатан зўравонликлари вақтинчалик эмас, дейди WP.

Ушбу репрессив чораларнинг аксарияти эндиликда 114 бетлик “Фозилликни тарғиб қилиш ва иллатларнинг олдини олиш тўғрисидаги қонун”да келтириб ўтилган. “Толибон” етакчилари ўтган ҳафта ёмонлик ва фозиллик қонунларининг биринчи расмий декларациясида жазолар билан янги қонунни эълон қилди. Associated Press нашри қонун билан танишиб, тафсилотларни эълон қилди.

Янги қонунда таъкидланишича, “Толибон” гендер апартеид жамиятини яратмоқчи бўлиб, унда ҳукумат аёлларнинг овозини ўчиради, ҳуқуқларидан маҳрум қилади ва уларни бутунлай эркакларга қарам қилади. Афғонистон бугунги кунда дунёдаги энг оғир аёллар ҳуқуқлари инқирозига дуч келмоқда.

АҚШ қўшинларини Кобулдан тартибсиз олиб чиқиб кетганидан сўнг, аксар дипломатлар “Толибон” гуманитар инқирознинг олдини олиш мақсадида 1996—2001 йиллар оралиғида ўрнатган қаттиқ бошқарувдан воз кечишга мажбур бўлишини тахмин қилган.

AP’нинг янги қонун ҳақидаги ҳисоботига кўра, у аёлларнинг ҳар доим жамоат олдида таналарини ҳамда юзларини ёпишни талаб қилади. Кийим юпқа, тор ёки калта бўлмаслиги керак. Аёллар бузуқчиликдан сақланиш учун барча бегона эркаклар, жумладан, мусулмонлар ва барча мусулмон бўлмаганлар олдида юзларини ёпишлари керак. Аёл қўшиқ айтмаслиги, омма олдида унинг овози эшитилмаслиги керак. Аёлларга қон ёки никоҳ алоқаси бўлмаган эркакларга қараш тақиқланади. Қонун мусиқани, ёлғиз аёл саёҳатчиларни ташишни ва қариндош бўлмаган эркак ва аёлларнинг бир жойда бўлишини тақиқлайди. Шунингдек, қонун тирик мавжудотлар тасвирларини чоп этишни ҳам тақиқлайди.

“Толибон” ўзлари бошқарган давлатни вайрон қилмоқда. Аёллар ва қизларни таълим ва савдодан четлаштириш уларнинг инсон ҳуқуқларини қўпол равишда бузибгина қолмай, балки мамлакатнинг заиф иқтисодиётига янда зарар келтиради, дея таъкидлайди нашр.
2022 йил октябрь ойида “Толибон” аёлларга қишлоқ хўжалиги, кончилик, қурилиш муҳандислиги, ветеринария ва журналистикани университет мутахассисликлари сифатида танлашни тақиқлаб, фанлар аёллар учун “жуда қийин” эканини айтган. 2022 йил декабрь ойида аёлларга давлат ва хусусий университетларда ўқишни бутунлай тақиқланган.

Human Rights Watch қайд этишича, “Толибон” ҳокимиятни қўлга олишдан бир кун аввал миллионлаб афғон қизлари мактабда бўлган.

“Парламент аъзоларининг тўртдан бир қисмидан кўпроғини аёллар ташкил этган. Аёллар ҳукумат вазирлари, судьялари, профессорлари ва вертолёт учувчилари эди. Аёллар қўшиқчилар, рассомлар, концептуал рассомлар ва актёрлар эди. Аёллар оркестри бўлган. Энди эса буларнинг ҳеч бири йўқ”.

WP халқаро ҳамжамиятни мазкур муаммога бепарво бўлмасликка чақиради. Нашрга кўра, “Толибон” билан алоқа бўлганда, бошқа давлатлар аёлларни делегациялар таркибига киритишлари ва Афғонистондаги аёллар ҳуқуқларини ҳимоя қилишлари лозим. Дунё бўйлаб чет эл ёрдами, айниқса, аёллар ва қизларга ёрдам бериш ҳамда мамлакатдаги мактабларни сақлаб қолишга қаратилган бўлиши керак.

“Толибон” аҳоли амбициялари ва кундалик ҳаётининг виждонсизларча бўғилиши учун жавобгарликдан қутула олмайди. Магницкий қонуни АҚШда инсон ҳуқуқларини қўпол равишда бузганларга қарши қаратилган; нега у шафқатсиз қонунларни қабул қилган афғон раҳбарларига қаратилмаслиги керак? дея хулоса қилган WP. “Замин” янгиликларини “Telegram”да кузатиб боринг