Башар Асаднинг сирли архиви: 8 миллион одам кузатувда бўлган!

Сурия собиқ президенти Башар Асад ҳокимияти даврида мамлакатнинг махсус хизматлари аҳоли устидан оммавий ва яширин кузатув олиб борганлиги маълум бўлди. Германиянинг Deutsche Welle нашри Сурия Ички ишлар вазирлигидаги ўз манбасига таяниб, шов-шувли ва даҳшатли маълумотларни ошкор қилди.

Маълум бўлишича, Асад режими мамлакат аҳолисининг тахминан учдан бир қисми, яъни 8 миллионга яқин одамни мунтазам равишда кузатиб борган, уларнинг ҳаёти, шахсий маълумотлари ва сиёсий фаолиятлари ҳақида кенг қамровли архивлар яратган. Бу, аслида, мамлакат тарихидаги энг йирик сиёсий кузатув ва таъқиб қилиш амалиёти бўлганлиги айтилади.

Вазирлик вакилининг айтишича, бу кенг миқёсдаги кузатув ишлари асосан сиёсий сабабларга кўра амалга оширилган. Махсус хизматлар диққатига асосан ҳукуматга қарши чиққан, норозилик намойишларида қатнашган, режимни танқид қилган мухолиф сиёсатчилар, фаоллар ва журналистлар тушган. Улар кўп ҳолларда терроризмда айбланиб, қонунсиз равишда ҳибсга олинган ёки узоқ муддатли қамоқ жазосига маҳкум қилинган.

Кўпчилик сурияликлар ўзлари махсус хизматлар кузатувида эканлигини фақат мамлакат ичидаги назорат-ўтказиш пунктларида ёки мамлакатдан ташқарига чиқиб кетишга уринганда билишган. Бу кузатув тизими ушбу шахсларнинг барча шахсий маълумотларини ўз ичига олган, ҳатто оила аъзолари ва яқин қариндошлари ҳақида ҳам батафсил архив яратилган.

Башар Асад ҳукмронлиги давридаги репрессив сиёсат халқаро ҳамжамиятнинг жиддий танқидига сабаб бўлиб келган. Асад оиласининг ярим асрдан кўпроқ давом этган авторитар бошқаруви 2024 йил охирида драматик тарзда якунланди. У вақтда мамлакатда фаолият юритаётган “Ҳайъат Таҳрир аш-Шом” қуролли гуруҳи пойтахт Дамашқ ва бошқа йирик шаҳарларни эгаллаб, Асад режимини ағдаришга муваффақ бўлди.

Бу воқеалардан кейин Башар Асад ва унинг оиласи Россияга қочиб кетди. Шу тариқа, мамлакатдаги узоқ муддатли режимга нуқта қўйилди. Мамлакатнинг янги раҳбари сифатида “Ҳайъат Таҳрир аш-Шом”нинг собиқ етакчиси Аҳмад аш-Шаръа тайинланди. Янги раҳбар Ғарб давлатлари билан муносабатларни яхшилашга уриниши ҳақида билдириб, мамлакатнинг ташқи сиёсий йўналишини ўзгартиришга қарор қилганини эълон қилди.

Унинг бу баёнотидан сўнг АҚШ ва Европа Иттифоқи ҳам Сурияга нисбатан жорий этилган иқтисодий ва сиёсий санкцияларнинг бир қисмини бекор қилишга киришди. Бу қарорлар, биринчи навбатда, мамлакатда демократик ўзгаришларни қўллаб-қувватлаш мақсадида амалга оширилаётганлиги таъкидланмоқда.

Халқаро экспертлар Суриядаги янги сиёсий ҳокимиятнинг пайдо бўлиши, мамлакатнинг халқаро изоляциядан чиқишига ҳамда сиёсий ва иқтисодий тикланишига йўл очиши мумкинлигини таъкидлашмоқда. Бундан ташқари, Асад даврида юзага келган репрессиялар ва инсон ҳуқуқлари бузилишлари бўйича халқаро текширувлар ўтказилиши ҳам мумкин.

Бироқ, мамлакат олдида ҳали кўплаб мураккаб ва жиддий муаммолар турибди. Асад режими даврида кузатув ва таъқиб қурбони бўлган миллионлаб одамларнинг ҳуқуқларини тиклаш, уларга нисбатан адолат ўрнатиш муҳим вазифалардан бири ҳисобланади.

Бу ҳолат юзасидан халқаро инсон ҳуқуқлари ташкилотлари ҳам сурияликларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва Асад режимининг қилмишларини текшириш борасида халқаро ҳамкорликни кучайтиришга чақирмоқда. Чунки Асад давридаги оммавий кузатув ва қатағон сиёсати халқаро ҳуқуқ меъёрлари томонидан жиддий жиноят сифатида баҳоланади.

Умуман олганда, Сурияда Асад режими давридаги кузатув ва таъқиб қилган одамлар сонининг ошкор этилиши халқаро жамоатчилик эътиборини яна бир бор ушбу мамлакатдаги вазиятга қаратмоқда. Бу эса мамлакатнинг янги раҳбариятига демократия, инсон ҳуқуқлари ва қонун устуворлигига асосланган давлат қуриш йўлида катта масъулият юклайди. Бугунги кунда сурияликлар келажакка умид билан қараш имкониятига эга бўлганлиги билан бирга, ушбу қийинчиликларни енгиб ўтиш ҳамда мамлакатни демократия йўлига олиб чиқиш учун халқаро ҳамжамият кўмаги жуда муҳим бўлиб қолмоқда.