Путин истеъфога чиқадими?

^{Фото: Google Photos}
The Foreign Affairs нашри Путин ҳокимиятдан кетишидан сўнг Россияни ким бошқаради деган саволга жавоб берувчи мақола эълон қилди. Россия президенти яқинда конституцияга қатор ўзгартиришлар киритишни таклиф қилди ва шу вақтга қадар солиқ хизматлари бошлиғи Михаил Мишустинни бош вазирликка тайинлагани ворислик ҳақидаги баҳсларнинг кучайишига сабаб бўлди.

Айримлар Путин ўзининг тўртинчи ва охирги муддати 2024 йилда тугашидан олдин истеъфога кетади демоқда. Бошқалар эса у мамлакатни бошқариши учун ўзига янги мансаб жорий қилади деган фикрда. Аксарлар эса шу пайтгача танилмаган Мишустин Путиннинг ўринбосари бўлади деган фикрда. Амалда эса буларнинг барчаси тахмин ва гумонлар.

Улкан давлат – Россиянинг келажакдаги тақдири албатта кўпчилик учун қизиқ. Сиёсатчилар, таҳлилчилар Путинга, унинг бойлигига, шахсига, рейтингги ва махфий режаларига катта эътибор билан қарайди. Россиядаги қолган сиёсий тузилмалар кўпчиликнинг нигоҳидан четда қолади.

20 йил мобайнида ҳокимият тепасида қолаётган Путиннинг энг катта ютуғи мамлакатда бюрократияни мустаҳкамлаганидир. Айнан шу Путиннинг мероси деса бўлади. У вақтида маошларни тўлади, бюджетни ўстирди, мамлакат иқтисодиётининг катта қисмини давлат назоратига олди ва амалдорлар ҳокимиятини суиистеъмол қилишига панжа ортидан қаради. Унинг бюрократик аппаратининг энг муҳим қисми – улкан қудратга эга мудофаа, разведка, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлардан иборат кўп бошли гидра – миллий хавфсизлик хизматидир. Шу идоралар Путиндан кейин ким ҳокимият тепасига келишини ва Россиянинг сиёсати қандай бўлишини белгилайди.

Соядаги ҳукумат ўчи
Совет ҳукумати ағдарилмасидан олдин совет амалдорлари америкаликларни ўн йиллар мобайнида мудофаа, разведка ва куч тизимлари бюрократияси тўлалигича ҳукуматга бўйсунади деб ишонтириб келди. Эҳтимол, шундай ҳам бўлгандир. Лекин ҳозир йигирма йилдан кўпроқ вақт мобайнида Давлат хафвсизлик қўмитаси зобити мамлакатни бошқариб келганидан сўнг айрим ўзгаришларни киритиш керак.

Путин эртага тўсатдан йиқилиб қолса, нима бўлишини тасаввур қилиб кўринг. Дастлаб ҳокимият кимгадир ўтиши конституцияга асосланган ҳолда боради ва бош вазир президент вазифасини бажарувчи бўлади. Ҳозирда бу шахс Мишустиндир.

90 кундан кейин 6 йил муддатга янги президент сайланади. Лекин бу ҳаммаси эмас. Мишустин президентлик ваколатини бажаришга киришган заҳоти унга сайловларда ёрдами керак бўладиган шахсларга дарҳол телефон қилади. Улар орасида куч тизимларининг раҳбарлари бўлиши аниқ. Россия тарихидан маълумки, ҳокимият алмашинуви юз берганида куч тизимлари албатта ёрдамга келади.

Россия бу тур идораларда ўзига хос «соядаги давлат» ёки «ичкаридаги ҳукумат» тузган. Бундай идоралар Туркия, Миср, Покистонда ҳам асосий роль ўйнаб келади. Путиннинг узоқ ҳукмронлиги даврида бу идоралар очиқ ёки қонунни айланиб ўтиб мамлакатнинг улкан бойликларини эгаллаб олишга эришди. Уларнинг қарорлари фуқаровий идоралар томонидан камдан-кам рад қилинди.

Олдинда турган кураш
Путин даврида кучайиб олган бу тизим ҳокимият алмашинуви пайтида ўзини намоён қилади. Туркия, Миср ва Покистондан фарқли равишда, Россия «ҳукумат ичидаги ҳукумат» ягона раҳбарни илгари сура олмайди, чунки у тарқоқдир. Бу тарқоқлик эса ҳокимият алмашунуви кечаётган вақтда қонли низоларга олиб келиши ҳам мумкин. Қон тўкилмаган ҳолатда ҳам янги президент куч ишлатар тизимларга катта ҳуқуқ ва ваколатлар беришига тўғри келади. Мишустин бош вазир бўлиши биланоқ куч ишлатар тизимлари ходимларининг маошларини оширишдан бошлагани ҳам уларнинг дастагига умидворлигидан ва келишувнинг турли йўлларини пайпаслаб кўраётганидан дарак.

Янги президент куч тизимларининг ҳуқуқларини кенгайтириш тўғрисидаги талабларни қабул қилиши мумкин. Мустақил бўлиш мақсадида эса турли гуруҳларни бир-бирига гижгижлаши ёхуд Путин 2000 йилда амалга оширганидай ҳокимиятимга халақит бермасангиз ўз бизнесингизни олиб боришга қўйиб бераман дейиши ҳам мумкин. Россия келажаги қандай бўлади, буни келажак кўрсатади.

“Замин” янгиликларини “Facebook”да кузатиб боринг