Ўзбекча Wikipedia учун беминнат хизмат қилаётган Нодир Атаев билан суҳбат

«Дарё» нашри 13 йилдан бери ўзбек тилидаги Wikipedia’даги администраторлик қилиб келаётган Нодир Атаев билан интервью уюштирди. Суҳбат давомида мутахассис ўз фаолияти, Wikipedia’нинг муҳим жиҳатлари ва «Викистипендия» лойиҳаси тўғрисида сўзлаб берди.

«Wikipedia учун бепул ишлаймиз»

Ўзбекча Wikipedia’да таҳрир қилиш ва мақолалар ёзишни 2009 йилда бошлаганман. Аслида ўзбекча Wikipedia 19 йилдан бери мавжуд. Лекин бизда уни кўпчилик билмайди. Wikipedia’ни кўнгиллилар яратади ва юритади. Яъни ҳеч ким маош олмайди. Менга ўхшаган фойдаланувчилар бўш вақтида ўзини қизиқтирган мавзуларда мақола ёзади. Ўзбекча Wikipedia’мизнинг аҳволи ёмон бўлишининг сабаби кўнгилли равишда ишлайдиган фойдаланувчилар сонининг оз бўлгани билан боғлиқ.

Мен ўзимни тил жонкуяри деб ҳисоблайман. Ўзимнинг она тилимда бошқалар бепул маълумот топа олсин, деган мақсадим бор. Оддий мисол, бир касаллик ҳақида маълумот олмоқчи бўлсангиз Google’га кирасиз ва уни қидирасиз. Одатда натижалар рус тилида чиқади. Коронавирус ҳақидаги маълумотларни ҳам одамлар русча ёки инглизчада ўқийди. Бизнинг ягона мақсадимиз ўзбек тилида сўзлашувчилар ўз она тилида истаганча маълумот топа олсин.

Ғарбда таҳсил олганим учун кўрдимки, у ерда кўнгиллилар жуда кўп. Масалан, ўқишга ёки ишга ҳужжат топшираётганда резюме юборсангиз ёки иншо ёзсангиз албатта, кўнгилли сифатида нима ишлар қилганингизни сўрайди. Чунки улар учун бу табиий ҳол.

«Ноёб лойиҳага қўл урдик»

Ўзбекча Wikipedia’да 19 йил давомида 140 мингта мақола яратилган. Шундан 60 мингтаси Миллий энциклопедиядан олинган маълумотлар ва бот ёрдамида ёзилган.

Очиғи, бизнинг жамоага ёрдам керак эди. Бизда иштиёқ анча пасайганди. Чунки йирик минглаб мақолалар ёзиш учун катта потенциал ва кўпсонли жамоа бўлиши зарур. Бизга мутахассислар етишмас эди.

Аммо 2022 йилнинг май ойида ажойиб лойиҳани йўлга қўйдик. Ҳозирда унинг биринчи босқичи якунига етди. Бу лойиҳамиз «Викистипендия» деб номланди. Марафоннинг асосий мақсади ўзбек тилидаги Wikipedia’ни ривожлантиришга қаратилган.

Лойиҳа ўзбекча Wikipedia’нинг фаол таҳрирчилари жамоаси ва Ёшлар ишлари агентлиги ҳамда Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги билан ҳамкорликда амалга оширилди. Бу ноёб лойиҳа бўлди.

Ўзбекча Wikipedia’да мақолалар сони оз ва борларининг ҳам сифати яхши эмас эди.

Ёшлар ишлари агентлиги апрель ойида «фаол фойдаланувчилар билан келинглар, бирга лойиҳа бажарайлик, мақолаларни сони ва сифатини оширайлик», деган таклиф билан чиқди. Биз бунга рози бўлдик.

Марафонда қатнашиш учун ёш чекланмади, истаган одам унда иштирок эта олди. Марафон 7 ой давом этди ва барчага мақола яратиш орқали ўзаро беллашиш имкони берилди.

Лойиҳада бир неча минг нафар одам қатнашди. Марафон 20 декабрь куни ўз якунига етганида мақолаларимиз сони 77 мингтага ошди. Марафон бошланган пайтда ўзбекча Wikipedia’да 140 мингта мақола бор эди, якунда эса 217 мингтадан ошиб кетди. Бу катта ютуқ.

^{Фото: Ёшлар ишлари агентлиги}
Тақдирлаш маросими ҳам ўтказилди. Фаол, энг кўп ва сифатли мақолалар яратган фойдаланувчилар Ёшлар ишлари агентлиги томонидан бир марталик стипендия билан тақдирланди. Биринчи ўрин эгасига 50 миллион сўм берилди. Бу жуда катта маблағ.

Бунақа марафонлар бошқа мамлакатларда ҳам уюштирилади. Лекин ҳеч қаерда бунчалик узоқ вақт давомида ёки бу каби катта маблағ фонди билан уюштирилмаган.

^{Фото: Ёшлар ишлари агентлиги}

Wikipedia’да ўрнатилган рекордлар

Лойиҳа давомида кўплаб рекордлар ўрнатилди. Масалан, ноябрь ойи ўзбекча Wikipedia’нинг 19 йиллик тарихида энг кўп таҳрир қилинган ой бўлди. Шу ой давомида 250 мингтага яқин таҳрир бўлди. Шундан 105 мингтаси фойдаланувчилар томонидан амалга оширилди. Қолгани бот орқали бажарилди. Лекин фойдаланувчилар қилган таҳрир натижалари ҳам рекорд ҳисобланади. Яъни ўзбекча Wikipedia’да ҳеч қайси ойда 105 мингта таҳрир қайд этилмаганди.

Wikipedia минтақада рус тилида кўпроқ ўқилади. Қирғизистон дейсизми ёки Тожикистонми фарқи йўқ, барча қўшни давлатларда ҳар доим рус тилидаги Wikipedia’га ташрифлар кўп бўлади. Ноябрда минтақада илк бор ўзбекча Wikipedia’га ташрифлар сони Ўзбекистоннинг ичида русча Wikipedia’га ташрифлардан ўзиб кетди. Бу ўзбекча Wikipedia’да контент кўпайгани ва ундан кўпроқ одам хабар топгани, онлайн дунёда русчани ўринини ўзбекча эгаллаб бораётганини кўрсатади. Бу ҳам юқори натижаларимиздан бири бўлди.

«Одамлар нега вақтингизни сарфлаб текинга мақола ёзасиз деб кўп сўрайди»

Айрим инсонлар Wikipedia’да ишлайсизми, деб сўрайди. Бу савол нотўғри. Чунки Wikipedia’да ишлаш мумкин эмас. У бепул ва очиқ лойиҳа. Wikipedia’га кўнгилли равишда ҳисса қўшиш керак. Ойлик олмасангиз нега вақтингизни сарфлаб мақола ёзасиз ёки контент яратасиз, дейдиганлар ҳам учрайди. Тушунишлари қийин бўлади. Бироз суҳбатлашгач, тушунтирганимдан сўнг, ҳа қойил, ажойиб, мен ҳам қизиқиб кўраман деб айтиб қолишади. Лекин одамлар нима учун кўнгиллилик қилиш кераклигини тушунмайди. Бу бизда кенг тарқалмаган. Аслида кўнгиллик равишда ишлашнинг яхши томонлари кўп.

Албатта, одамларни кўпроқ жалб қилиш учун тушунтириш-тарғибот ишларини олиб бориш керак. Марафонда қатнашганлар бу ҳақда тушунчага эга бўлди ва кўнгиллилар сони кўпаяди.

Энг муҳими, ўзимиз амалда кўрсатиб беришимиз ва мисол бўла олишимиз керак. Масалан, мен шу пайтгача ўзбекча Wikipedia’да 50 мингта мақолани таҳрир қилдим. Кўнгилли сифатидаги фаолиятим сабабли Wikipedia асосчиси Жимми Уэйлс билан кўришдим. Халқаро анжуманларга етти марта тўлиқ грант асосида бордим. Африкадан тортиб, Европа, Америкада ўтказилган глобал викичилар анжуманларида қатнашдим.

Масалан, 2022 йилда шу каби анжуманлардан бири шимолий Македонияда бўлди. У ерда ўзимизда ўтказилган Wikipedia марафони ҳақида маъруза қилдим. Истанбулда ҳам анжуман бўлди. Унда ҳам иштирок этдим. Wikipedia’га ҳисса қўшиб, мен фақат яхши ютуқларга эришяпман.

Ижтимоий тармоқларда 15 дақиқа сарфлагандан кўра, ўша вақтни ўзимни қизиқтирган мавзуда мақола ёзиб қўйсам, уни кимдир ўқийди. Масалан, Google’да Эркин Воҳидов қидириб кўринг. Хурсандманки, бу ҳақда инглизча Wikipedia’да ҳам, ўзбекчасида ҳам бошдан оёқ мен ёзган мақола чиқади. Wikipedia’га ёзиб, жойлаган ҳар бир мақолангиз тарихига кириб, уни неча марта ўқилганини кўришингиз мумкин. Бу сиздан фойдали нарса қолаётганини билдиради. “Замин” янгиликларини “Facebook”да кузатиб боринг