Йод танқислиги: пайдо бўлиш сабаблари, хавфли томонлари ва унга қарши қандай курашиш керак?

^{Фото: Marie Claire}
Йод танқислиги бугунги кунда ҳар бир инсоннинг ҳақиқий муаммоси бўлиб, у кўпинча соғлиқ ва ҳаёт сифатининг ёмонлашишига олиб келади. Marie Claire нашри бунга нима сабаб бўлишини ва у билан қандай курашиш кераклигини маълум қилди.

Йод нима учун керак?
Йод организм учун муҳим элемент ҳисобланади. У қалқонсимон без гормони бўлган тироксин ишлаб чиқаришда иштирок этади. Ушбу гормон метаболизм, иммунитет, ақлий ва жисмоний ривожланиш, кўплаб ички органлар ва юрак-қон томир тизимининг ишига таъсир қилади. Тироксин ҳужайралар ўсиши ва бўлинишида ҳам иштирок этади, психологик ва ҳиссий саломатлик, асаб тизимининг ҳолати ҳам унга боғлиқ.

Қандай маҳсулотларда йод мавжуд?
Организм ўз-ўзидан йод ишлаб чиқара олмайди, шунинг учун унинг даражаси ташқи манбалар ва ҳаёт давомида тўлдирилиши керак. Ақлга келган биринчи нарса — бу йодланган туз. Бу организмдаги йод даражасини тўлдириш ва ушлаб туришнинг энг яхши усули. Тузни бошқа йодни ўз ичига олган маҳсулотлар билан биргаликда ишлатиш яхшидир:

• Денгиз ўтлари — кўп йодни ўз ичига олади (300 дан 3000 мкг гача);
  
• Денгиз маҳсулотлари ва денгиз балиқлари — зарур микроэлементга қўшимча равишда улар Омега 3 ва 6 га бой, аммо бу маҳсулотларни жуда узоқ вақт давомида пиширмаслик керак;
  
• Резаворлар ва мевалар, яъни хурмо, узум, қулупнай, черника, клюква — кўп йодни ўз ичига олади;
  
• Ёнғоқ, қуритилган мевалар, қора олхўри кабилар кўп миқдорда йодни ўз ичига олади.

Курка гўшти, тухум, гречка, қўзиқорин, сули ёрмаси, картошка, лавлаги, турп ва кефирда йод нисбатан камроқ.

Йоднинг кунлик истеъмоли қанча?
Инсон торганизмининг тўлиқ ривожланиши ва унинг нормал ишлаши учун қуйидаги дозалари талаб қилинади:

• 12 ойгача бўлган чақалоқлар — кунига 60 мкг;
  
• 1-3 ёшли болалар — кунига 70 мкг;
  
• 3-7 ёшдаги болалар — кунига 100 мкг;
  
• 11-18 ёшли ўсмирлар ва катталар — кунига 150 мкг;
  
• Ҳомиладор ва эмизикли аёллар — 250 мкг.

Шуни йодда тутиш керакки, бу ўртача ҳисобда олинган маълумотлардир — аниқ доза мутахассис томонидан индивидуал текширув давомида аниқланади. Агар инсон ўзида йод етишмаслигидан шубҳа қилса, ўз-ўзини даволамаслиги керак, чунки йоднинг ортиқча миқдори унинг етишмаслигидан камроқ хавфли эмас.

Йод танқислигидан келиб чиқадиган касалликлар
Йод танқислигида тироксин гормони ишлаб чиқарилиши бузилади, натижада ривожланиш секинлашади.

Ҳомиладорлик даврида йод танқислиги ҳомила ўлимига, мия тузилмаларида қайтарилмас ўзгаришларга, асаб тизимининг муаммоларига олиб келиши мумкин. Болаларда ақлий, когнитив қобилиятлар бузилади, эндемик бўқоқ, гипотиреоз шаклланиши мумкин.

Вояга етган одамларда узоқ муддатли йод танқислиги туфайли қалқонсимон без ҳолатни яхшилашга ҳаракат қилади — у тўқималарнинг ўз ҳужайраларини кўпайтириш орқали тироксин ишлаб чиқариш учун ҳажмни оширади. Бўқоқ эса шунинг натижасида пайдо бўлади.

Аммо йод танқислигининг дастлабки босқичларида ташқи белгилар бўлмаслиги мумкин. Бу бошқа аломатлар билан намоён бўлади: доимий чарчоқ, хотира бузилиши, бепарволик, заифлик, атрофга бефарқлик, соч тўкилиши, сабабсиз килограмм ортиши, нафас қисилиши, аёлларда ҳайз даврининг бузилиши.

Танадаги йод етишмаслигига қарши қандай курашиш мумкин?
Одатий рационни керакли микроэлементни ўз ичига олган маҳсулотлар билан бойитиш орқали организмдаги йод танқислигини бартараф этиш мумкин. Таркибида йод мавжуд бўлган маҳсулотлардан овқат тайёрлаганда юқори ҳароратларда узоқ вақт давомида қайнатиш ёки қовуриш тавсия этилмайди.

Дори воситалари йод заҳираларини тўлдириш учун ҳам қўлланилади. Бироқ улар зарур диагностика ва тадқиқотларни ўтказгандан сўнг шифокор томонидан қатъий равишда белгиланиши керак. Йоднинг ортиқча миқдори ҳам хавфли эканлигини унутмаслик лозим. Шунинг учун, агар йод танқислиги белгилари кузатилса, эндокринолог билан маслаҳатлашиш тавсия этилади. “Замин” янгиликларини “Telegram”да кузатиб боринг