21:00 / 05.05.2019

«Ўзбек бундай демайди!». Ректор лотин алифбосини тўлиқ жорий этишга шошилишга чақирди

Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети ректори Шуҳрат Сирожиддинов рус тилига расмий мақом бериш бўйича таклифларга ўз муносабатини билдирди.

Тил – миллатнинг мавжудлик шарти. Миллат вужуд бўлса, тил - унинг руҳи. Шу боис ўзини таниган, ўзлигига эга ҳар бир миллат она тили ривожини ҳаёт-мамот масаласи деб билади. Тил тараққийси учун бор имкониятини ишга солади. Бундан 30 йил олдин давлат тили ҳақида қонун қабул қилингани – тил тараққиётини ҳуқуқий жиҳатдан кафолатлаган эди. Бироқ ўтган давр мобайнида ўзбек тилининг қўлланиш доирасини тўлиқ таъминлашга жиддий эътибор қаратилмади. Натижада давлат тилида иш юритиш аҳамиятсиздек бўлиб қолди. Бунинг оқибатида «эски тузум тарбиясини олганлар» беписандлик билан ўзбек тилининг қадрини ерга уриш ва «рус тилида иш юритиш»га мажбурладилар. Ўзбек зиёлиларининг безовта нолишлари ва ёшларнинг дод-фарёдига ҳеч ким қулоқ солмади. Ушбу таҳликали вазият давлатимиз раҳбарларини ташвишга солмаганми дейсиз.

2016 йилда Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг ташкил этилиши, Ўзбекистон Республикаси Бош вазири ва Президентнинг Давлат маслаҳатчиси томонидан 2018 йил 15 майда тасдиқланган «Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосини кенг жорий этиш ва янада такомиллаштириш бўйича Ҳаракатлар режаси» бўйича тизимли ишлар ташкил этилгани, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенати кенгаши томонидан бу масала алоҳида назоратга олиниб, 2018 йил 15 ноябрдаги «Давлат тили ҳақида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг Тошкент шаҳрида ижро этилишини ўрганиш натижалари бўйича КК-456-Ш – сон қарори ва шу асосда Бош вазир томонидан тасдиқланган «йўл харитаси» бу йўналишдаги камчиликларни бартараф этиш давлатимиз раҳбарининг эътиборида турганини англатади.

Қолаверса, Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида лотин алифбосини такомиллаштириш бўйича илмий асосланган таклифларни ишлаб чиқиш бўйича тузилган ишчи гуруҳи икки ярим йил давомида ижтимоий тармоқларда кенг жамоатчилик фикрини ўрганиб, чуқур илмий таҳлилларга асосланган таклифларини Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатига тақдим этган. Яқинда Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 7 боб, 29 моддадан иборат Ўзбекистон Республикасининг «Давлат тили тўғрисида»ги Қонуни лойиҳаси ишлаб чиқилди.

Жумладан, унда 1995 йилда қабул қилинган «Давлат тили ҳақида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 2-, 7-, 8-, 10-, 13-, 16-, 18-, 19-, 20-, 21-, 22-, 24- моддаларига ўзгартириш кўзда тутилган. Таъкидлаш зарурки, Қонуннинг янги таҳрири ҳуқуқий соҳада ва миллий қонунчиликда амалга оширилаётган ислоҳотларни ўзида тўлиқ акс эттириш ҳамда «Давлат тили ҳақида»ги Қонунга тўғридан-тўғри амал қилиш, унинг ижросини сўзсиз таъминлаш, шу кунгача давлат ва жамиятда кўзга ташланган кўплаб муаммоларга ечим топишга йўналтирилгани билан ажралиб туради.

Бироқ шуни тан олишимиз керакки, бу ишлар узоқ йиллар чўзилиб келди. Минг афсуски, бугунги кунда она тили тақдири учун қайғуриш туйғуси миллатимизнинг ҳар бир фарзандида қалб амри даражасига кўтарилган, дея олмаймиз. Акс ҳолда, «Вести.уз» сайтида олим, журналист, ҳуқуқшунос, санъаткор, бастакор ва ҳоказодан иборат бир гуруҳ «ўзбек зиёлилари» Ўзбекистонда рус тилига расмий тил мақомини бериш таклифини илгари сурмаган бўлар эди.

Мурожаат ниҳоятда пухта ўйланган режа асосида тайёрланганлиги кўриниб турибди. Бизнинг «оғриқли» нуқталаримизга урғу бериш орқали ночор қилиб кўрсатишдан тап тортмаслик ҳануз орамизда ўзини «фидойи ватанпарвар» кўрсатган миллий ғоямиз душманлари кўплигини кўрсатади. Мен бу ўринда уларнинг ҳар бир мулоҳазаси кетида нима анқиб турганини яхши тасаввур қилиб турибман. «Ақлли таҳлиллар»дан кўзланган мақсад мени даҳшатга солмоқда. Қўйнимиздаги илонлар чақишга хезланди. Бунга асло йўл қўйиш мумкин эмас!

Конституция ва қонунлар орқали ҳуқуқий мустаҳкамлаб қўйилган она тилимизни ҳимоя қилиш ўрнига бизнинг рус халқи ва унинг тилига бўлган чуқур ҳурматимиздан фойдаланиб ўзларининг хуфия мақсадларини амалга оширишга киришганлигидан уларнинг миллати ўзбек эканлигига шубҳа қилиб қолдим. Бу жирканч мақсад остида жамиятни пароканда қилиш, юртимизда тинч-тотув яшаб келаётган миллат ва элатлар ўртасига нифоқ солиш, онги тўлиқ шаклланмаган ёшларни хаёлини бузиш режалари йўқ дейсизми? Рус тилини иккинчи расмий тил сифатида киритиш таклифи бир баҳона, халос! Буларга кўрсатилган шунча эҳтиром, эъзоз – ҳайф! Букрини гўр тузатади, деганлари шу бўлса керак.

Шу нуқтада ўзимизда ҳам айб бордек. Тезлик билан лотин ёзувига асосланган алифбомизни ислоҳ этиб, тўлиқ жорий этишга шошилишимиз, бунга қарши бўлганларга зарба беришимиз керак. Қозоғистон бу масалани шартта ҳал қилди, қўйди. Биз нимани кутяпмиз? Университет томонидан алифбони такомиллаштириш, имло қоидаларини ишлаб чиқиш, «Реклама тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига ўзгартириш киритиш ҳақида илмий асосланган таклифлар Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатига киритилган. Амалий ишларга ўтиш вақти келмадими?

Сенат кенгаши томонидан илгари сурилган «Давлат тили тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни ижросини таъминлаш ва давлат тилида иш юритиш ҳамда реклама ёзувларини назорат этувчи «Тил инспекцияси»ни ташкил этиш ҳақидаги режани амалга ошириш зарур. Ўзбек тилига тўғри ва адолатли муносабатни шакллантириш, унга ҳар томонлама эътиборни кучайтириш, уни замонавий илм-фан, интернет тилига айлантириш лозим. Шундагина халқимизнинг қалби ором топади, бузғунчи ғояларнинг пайи қирқилади. Ўзбекистонда ўзбек тили чинакам давлат тилига айланади.