Глютен ҳақидаги ҳақиқат: бу модда бизга зарарлими ёки фойдали?

Сўнгги вақтларда дунё бўйлаб глютен сўзи кенг тарқалди ва бу модда кўпчиликнинг диққат марказида турибди. Аслида бу модда нима ўзи? Глютен, ёки клейковина, донли экинларда (буғдой, жавдар, арпа) ва улардан тайёрланган маҳсулотларда (нон, макарон маҳсулотлари, турли хил пишириқлар, бўтқалар) мавжуд бўлган махсус турдаги оқсилдир.

Шу билан бирга, кўпчилик ҳайрон қоладиган ҳолат – глютен фақат дон маҳсулотларида эмас, балки тайёр маҳсулотлар – соуслар, зираворлар, йогуртлар ва ҳатто косметика воситалари (масалан, лаб бўёқлари) таркибида ҳам мавжуд бўлиши мумкин. Глютен ўзига хос елимсимон хусусиятларга эга бўлгани учун озиқ-овқат саноатида кенг қўлланилади. Шу сабабли ҳам уни «клейковина» деб аташади.

Глютеннинг бу елимсимон тузилиши нон ва пишириқларнинг сифатини яхшилайди, уларнинг юмшоқ, ғовакли ва узоқ муддат сақланишини таъминлайди. Агар глютен бўлмаса, пиширилган маҳсулотлар осонлик билан уваланиб кетади, пишириқлар эса қаттиқ, қуруқ ва камроқ иштаҳа очар бўлиб қолади. Бу модда маҳсулотларнинг жозибали кўринишини ҳам таъминлаб, истеъмолчиларга манзур бўлишига сабаб бўлади.

Бироқ, глютеннинг айрим салбий жиҳатлари ҳам мавжуд. Кўплаб тадқиқотчиларнинг фикрича, глютен инсон ошқозонига тушгач, у ердаги муҳитни "ёпиштириб" қўйиши мумкин. Бу эса организмда ҳазм қилиш жараёнини оғирлаштириб, қийинчиликларни келтириб чиқаради. Айрим инсонларда эса бу ҳолат кучли аллергик реакцияларга олиб келиши мумкин.

Расмий илмий тадқиқотлар шу кунга қадар глютеннинг целиакия касаллигига чалинмаган инсонлар учун зарарли эканлигини тўлиқ тасдиқлаган эмас. Целиакия – бу глютенни ҳазм қилиш имконига эга бўлмаган инсонларда учрайдиган жиддий касалликдир. Ушбу касалликдан азият чекадиган одамлар глютен истеъмол қилганда, бу уларнинг танасида кучли аллергик реакция ва ҳазм тизимида жиддий бузилишларга сабаб бўлади.

Лекин баъзи мутахассислар глютен ҳатто целиакия бўлмаган инсонлар учун ҳам маълум даражада ноқулайлик келтириши мумкинлигини таъкидлайди. Улар бунга сабаб сифатида бугунги кунда етиштирилаётган буғдойнинг табиий кўринишидан кескин фарқ қилишини ва инсон танаси дон маҳсулотларини ҳазм қилишга яхши мослашмаганлигини кўрсатишади. Тарихан инсонлар рационларида дон маҳсулотлари жуда кеч пайдо бўлган ва бу организмнинг уни ҳазм қилиш қобилиятини маълум даражада чеклаган бўлиши мумкин.

Шу боис, замонавий диетологлар ва овқатланиш бўйича экспертлар соғлом турмуш тарзи тарафдорларига глютенни чегаралашни тавсия қилишади. Айниқса, ҳазм қилиш тизими билан боғлиқ муаммолар бўлган одамлар глютен истеъмолини камайтириш орқали соғлигини яхшилашга эришиши мумкин.

Хўш, глютендан воз кечиш керакми? Агар сиз целиакиядан азият чекмасангиз ва глютен истеъмолидан кейин танангизда жиддий ноқулайликларни ҳис қилмасангиз, бу моддадан бутунлай воз кечиш шарт эмас. Аммо, агар ошқозонингиз тез-тез безовта қилса, ҳазм қилиш жараёни оғир кечса, бир муддат глютенни истеъмол қилишдан воз кечиб, организмингизни кузатиб кўришингиз тавсия қилинади.

Мутахассислар, шунингдек, кундалик рационда глютенсиз маҳсулотларга ҳам эътибор беришни маслаҳат беришади. Буларга гуруч, картошка, жўхори, гречка каби донлар ва буғдойдан тайёрланмаган маҳсулотлар киради. Шу йўл билан сиз нафақат ҳазм қилиш жараёнини енгиллаштирасиз, балки янги озиқ-овқатлар билан рационни бойитиш имконига ҳам эга бўласиз.

Ҳар ҳолда, глютен истеъмоли масаласида ҳар бир инсон ўз организмидан келиб чиқиб қарор қабул қилиши лозим. Ушбу моддадан воз кечиш ёки чегаралаш тўғрисида қарор қабул қилишдан олдин малакали шифокор ёки диетолог билан маслаҳатлашиш энг тўғри йўл ҳисобланади. Бунинг натижасида организмингиз учун энг мос бўлган қарорга келишингиз мумкин бўлади.