АҚШнинг Массачусетс технология институти (MIT) олимлари сунъий интеллект ёрдамида дори воситаларига чидамли гонорея ва хавфли МРСА (метициллинга чидамли олтин рангли стафилококк) бактерияларига қарши кураша оладиган иккита янги антибиотик ишлаб чиқди. Бу ҳақда BBC хабар берди.
Олинган маълумотларга кўра, ушбу препаратлар сунъий интеллект (СИ) асосида лойиҳаланган бўлиб, улар лаборатория шароитида ҳайвонларда муваффақиятли синовдан ўтган. Бироқ уларни бевосита беморларга қўллашдан олдин бир неча йиллик такомиллаштириш ва клиник синовлар зарур бўлади — яъни тезкор илмий ютуқдан сўнг ҳам тиббий йўл-йўриқлар бўйича тўлиқ текширув шарт.
Нега бу аҳамиятли?
Одатда антибиотиклар бактерияларни йўқ қилади, аммо сўнгги йилларда ҳаддан ташқари ва нотўғри қўлланиш сабаб инфекциялар кўплаб дори воситаларига чидамли бўлиб бормоқда. Бу тенденция ҳар йили миллиондан ортиқ инсон ҳаётига жиддий хавф солмоқда. Шу орада, янги антибиотиклар яратиш суръати эса ўн йиллар давомида секинлашиб қолган — бозордаги “ютиш” билан лабораториядаги “яратиш” орасида узилиб қолган ҳалқа бор эди.
СИ қандай йўл тутди?
Илгарироқ олимлар СИдан мавжуд кимёвий моддалар ичида потенциал фойдали вариантларни саралаш учун фойдаланишган. MIT жамоаси бу сафар планкани баландроқ қўйиб, инфекцияларга қарши бутунлай янги антибиотик молекулаларини синтезлашга уринди.
-
Аввало СИга маълум дориларнинг кимёвий тузилиши ва уларнинг бактерияларга таъсири ҳақидаги катта ҳажмдаги маълумот “ўқитилди”.
-
Кейин икки йўналишда иш олиб борилди:
-
Мавжуд кимёвий фрагментлардан янги комбинациялар ясаш;
-
СИга тўлиқ эркинлик бериш орқали концептуал янги молекулалар таклиф қилиш.
-
Натижа: инсон саломатлиги учун хавфли бўлмаган ва мавжуд антибиотикларга ўхшамайдиган иккита истиқболли дори олинди. Улар лабораторияда сичқонларда синовдан ўтказилиб, ижобий натижа берди. MIT профессори Жеймс Коллинс таъкидлашича, СИ ёрдамида антибиотикларни тезроқ ва арзонроқ лойиҳалаш имконияти пайдо бўлаяпти ва бу — “супербактериялар”га қарши курашда муҳим қадам.
Қачон пациентга етади?
Олимлар бу препаратлар ҳали клиник синовларга тўлиқ тайёр эмаслигини айтишди: уларни такомиллаштириш учун камида яна 1–2 йил керак. Муттахассислар фикрича, СИ кашфиёт жараёнини тезлаштириши мумкин, аммо хавфсизлик ва самарадорликни тасдиқлаш учун барибир узоқ ва харажатли босқичлар керак бўлади.
Иқтисодий томон: нега мураккаб?
Янги антибиотиклар самарадорлигини сақлаш учун уларни камроқ қўллаш тавсия этилади — бу эса тижорий фойдани чеклайди. Шу сабаб, СИ ютуқларидан тўлиқ фойдаланиш учун соғлиқни сақлаш ва фармацевтикада янги молиявий/тартибий ёндашувлар керак: давлат грантлари, “пуллик эмас — натижа учун тўлов” (pay-for-performance) моделлари, стратегик захира дастурлари ва ҳ.к.
Гонорея нима?
Гонорея — жинсий йўл билан юқадиган бактериал инфекция бўлиб, унга Neisseria gonorrhoeae сабабчи. У онадан болага туғруқ вақтида ҳам ўтиши мумкин. Асосий белгилари:
-
пешоб чиқаришда оғриқ ва ачишиш;
-
жинсий аъзолардан ажралма келиши;
-
қорин пастида оғриқ, баъзан бўйин, кўз, томоқ ҳам зарарланади.
Гонорея антибиотиклар билан даволанади, аммо охирги йилларда касаллик кўплаб дориларга чидамли бўлиб бормоқда. Ўз вақтида даволанмаса, бепуштлик ёки бошқа оғир асоратларга олиб келиши мумкин.
МРСА нима?
МРСА — метициллинга чидамли олтин рангли стафилококк (Staphylococcus aureus) штамми. У одатий антибиотиклар, айниқса метициллин ва унга ўхшаш воситаларга чидамли бўлган инфекция тури. Одатда одам терисида ёки бурун шиллиқ қаватида яшайди, аммо иммунитет пасайганда ёки яра-чақа орқали организмга кирса, инфекция чақириши мумкин. Юқиш йўллари:
-
тери-терига тўғридан-тўғри алоқа;
-
ифлос юзалар ва буюмлар орқали;
-
жароҳат/операция яраларидан.
Белгилари: қизариш, шиш, оғриқ, йирингли яра; оғир ҳолларда ўпка яллиғланиши ва қон инфекцияси (сепсис).
Zamin.uz хулосаси: MIT’нинг СИ асосидаги икки янги антибиотиги — илмий фронтда катта қадам. Олдиндаги йўл — лабораториядан клиникагача бўлган сабр ва назорат марраси. Агар хавфсизлик ва самарадорлик тўлиқ тасдиқланса, “супербактериялар”га қарши глобал курашда янги умид эшиги очилади.
«Замин»ни Telegram’да ўқинг!
