Келинг, аниқлаб олайлик: нега одамлар ҳеч қандай аниқ белгиларсиз тўсатдан вафот этади ва бу ҳолат сиз ёки яқинларингиз билан содир бўлмаслиги учун нималарни қилиш мумкин?
Зўр соғлиқ – узоқ умр гарови
Бу мавзуда «Фомина клиникаси» терапевти Нина Литвинова билан суҳбатлашилди. Унинг таъкидлашича, кутилмаганда юз берадиган ўлим – бу реал ҳолат бўлиб, ҳар куни содир бўлади.
Соғлиқни сақлаш вазирлиги маълумотларига кўра, ҳар йили Россияда 250 минггача одам тўсатдан юрак тўхташи оқибатида вафот этади. Бу ҳолатлар кўпинча 50 ёшдан кичик одамларда учрайди, айниқса, эркаклар орасида икки баравар кўп рўй беради. Кўпинча бу юрак-қон томир тизими билан боғлиқ муаммолар сабабли содир бўлади.
Тўсатдан ўлимнинг асосий сабаблари
1. Юракнинг тўсатдан тўхташи
Энг кўп учрайдиган сабаб – юрак тўхташи. Бу нафақат кексалар, балки ёшлар орасида ҳам содир бўлиши мумкин. Қуйидаги ҳолатлар юрак фаолияти тўхташига олиб келиши мумкин:
- Юрак ҳужайраларининг кислородсиз қолиши (инфаркт миокарди). Коронар артерия ёпилиши оқибатида юракга кислород етиб бормайди. Агар зарар катта бўлса, ўлим бир зумда юз беради.
- Юрак ритмининг жиддий бузилиши. Юрак нормал равишда қон айлантириш ўрнига, хунук ишлай бошлайди, бу эса тезда ўлимга олиб келиши мумкин.
- Кардиомиопатия. Баъзан одамда туғма ёки касаллик оқибатида юрак шакли ўзгаради: кенгайиб кетади ёки жуда қалинлашади. Бу ҳолат одамга билинмаслиги мумкин, аммо юракга кучли юк тушганда, у бунга дош бера олмаслиги мумкин.
2. Қон томирлардаги тромблар – яширин хавф
Внезапная ўлимнинг иккинчи йирик сабаби – тромблар. Қон томирларда (асосан оёқ веналарида) пайдо бўладиган суюлмаган қон йўқотишлар келтириб чиқаради. Бу ўпка артериясининг тромбоэмболияси (ТЭЛА) билан боғлиқ бўлиб, агар катта қон томирлари ёпилса, инсон бир зумда вафот этиши мумкин.
3. Инсульт – мияга жиддий зарба
Агар мияда қон айланиши кескин бузилса, инсон ҳушидан кетиши ва ундан қайтиб келмаслиги мумкин. Бунга сабаблар қуйидагилар бўлиши мумкин:
- Қон томирининг ёрилиши (геморрагик инсульт);
- Жароҳат ёки генетик муаммолар сабабли томирларнинг мўртлиги;
- Қон босимининг кескин кўтарилиши.
4. Нафас олиш билан боғлиқ муаммолар
Баъзан инсон нафас ола олмаслиги оқибатида ҳам ўлим содир бўлади. Бунга сабаблар:
- Аллергия (анафилактик шок). Одамнинг нафас йўллари ёпилиши мумкин.
- Обструктив апноэ. Бу ҳолатда одам ухлаганида нафас олиши 10 секунд ва ундан узоқроқ тўхташи мумкин, бу эса ҳаёт учун хавфлидир.
Тўсатдан ўлимнинг олдини олиш учун нима қилиш керак?
1. Юракни текширинг
- 40 ёшдан кейин ҳар йили ЭКГ ўтказинг, 40 ёшгача эса 2-3 йилда бир марта. Агар аритмия ёки бошқа муаммолар аниқланса, кардиологга мурожаат қилинг.
- Агар кўкрак соҳасида оғриқ ёки нафас олишда муаммо бўлса, шифокорга мурожаат қилинг.
- Агар гипертония бўлса, қон босимингизни назорат қилинг.
2. Тромблар пайдо бўлишининг олдини олинг
- Агар ортиқча вазн, варикоз ёки камҳаракат ҳаёт тарзи бўлса, тромбоз профилактикаси ҳақида шифокор билан маслаҳатлашинг.
- Фаол ҳаракатланинг! Узоқ вақт ҳаракатсиз ўтириш (масалан, компьютер олдида ишлаш ёки узоқ парвозлар) тромбоз хавфини оширади.
- Агар олдин тромбоз бўлган бўлса, қоннинг уювчанлик хусусиятларини текширинг.
3. Қон шакар ва холестерин даражасини назорат қилинг
- Қондаги глюкоза даражасини 40 ёшдан кейин 3 йилда бир марта, 40 ёшгача эса 3-5 йилда бир марта текширинг.
- Холестерин даражасини ҳам глюкоза каби мунтазам текширинг. Агар нормадан юқори бўлса, терапевт билан маслаҳатлашинг.
4. Нафас олиш муаммоларини назорат қилинг
- Агар кучли хўрсинсангиз, уйқу апноэси бор-йўқлигини текширинг. Бугунги кунда буни уй шароитида полисомнография усули билан аниқлаш мумкин.
- Агар аллергияга мойиллик бўлса, доимо антигистамин ва гормонал препаратларни ўзингиз билан олиб юринг.
Тўсатдан ўлим кўпинча тасодифий эмас, балки назорат қилиб бўладиган сабаблар оқибатида содир бўлади. Агар оилангизда шундай ҳолатлар бўлган бўлса ёки хавфли гуруҳга кирсангиз, шифокор билан маслаҳатлашишингиз керак.
Энг асосийси, мунтазам тиббий текширувлардан ўтиб туринг ва соғлиқни назорат қилишни одатга айлантиринг!
